Xuất thân là Biên đạo múa, nghệ sĩ Dương Văn Học đã dành trọn đời cho nghệ thuật rối, sáng tạo nên hình thức rối độc diễn - nơi nghệ sĩ một mình điều khiển, đối thoại và kể chuyện bằng rối.
Từ những tiết mục như: "Thuyền trên sông", "Cái chết của thiên nga", "Kéo vật cuộc đời" đến "Cô gái hay nhện", ông đã mở rộng ngôn ngữ biểu đạt của rối, biến loại hình dân gian thành sân khấu triết lý và đậm chất thơ.
Ở tuổi “xưa nay hiếm”, nghệ sĩ Dương Văn Học - người nghệ sĩ cả đời gắn bó với nghệ thuật rối truyền thống vẫn say mê kể chuyện bản sắc văn hóa Việt bằng con rối. Ông cũng là người đưa rối ra khỏi biên giới, để rối trở thành nhịp cầu giao lưu văn hóa.
Mỗi chuyến lưu diễn quốc tế là một cơ hội để ông sáng tạo tác phẩm mới, lấy cảm hứng trực tiếp từ đất nước mình đặt chân tới. Chẳng hạn, ở Pakistan, khán giả bắt gặp hình ảnh chú ngựa và tiếng trống rộn ràng trong một không gian đầy sinh khí. Tại Nhật Bản, nghệ sĩ tái hiện môn vật Sumo với sự hóm hỉnh và mạnh mẽ đặc trưng, hay ở Trung Đông, Phiên chợ Ba Tư hiện lên sinh động với tiếng kèn, điệu nhảy của rắn, đầy màu sắc huyền bí...
Dấu mốc quan trọng trong sự nghiệp của nghệ sĩ Dương Văn Học là Liên hoan Múa rối toàn quốc năm 1994, khi ông giành Huy chương Vàng ở cả ba hạng mục: Nghệ sĩ độc diễn, Tác giả và Đạo diễn. Thành công ấy đã đưa ông cùng nghệ thuật rối độc diễn Việt Nam ra thế giới.
Từ đó đến nay, ông đã biểu diễn tại 45 quốc gia, nhận nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế, góp phần đưa hình ảnh nghệ thuật rối Việt Nam lan tỏa đến bạn bè năm châu, như một minh chứng cho sức sống mạnh mẽ và khả năng giao lưu, thích ứng của loại hình nghệ thuật truyền thống này trong thời đại mới.
Trưng bày giới thiệu hơn 30 tác phẩm và hiện vật tiêu biểu do nghệ sĩ hiến tặng cho Bảo tàng Hà Nội, được chia thành bốn chủ đề: Rối kể chuyện văn hóa Việt; Rối kể chuyện thế giới; Rối kể chuyện muôn loài và Rối bóng. Mỗi chủ đề là một lát cắt của hành trình sáng tạo, nơi con rối trở thành người kể chuyện vừa dí dỏm, gần gũi, vừa thấm đẫm tinh thần nhân văn. Cùng với trưng bày hiện vật, chương trình có video tư liệu về nghệ sĩ Dương Văn Học, mang đến cho công chúng cơ hội tiếp cận gần hơn với một loại hình nghệ thuật giàu sức sống của Việt Nam.
Chia sẻ tại sự kiện, nghệ sĩ Dương Văn Học cho biết, gắn bó với nghệ thuật truyền thống và lấy cảm hứng từ mạch văn hóa dân gian, nghệ sĩ đã tái hiện những hình ảnh quen thuộc trong đời sống và phong tục truyền thống của người Việt: trò chơi kéo co, chơi đu, đấu vật, hình ảnh đôi vợ chồng trên con thuyền vượt sóng gió... Mỗi tác phẩm không chỉ mang tính giải trí mà còn gửi gắm những triết lý nhân sinh giản dị mà sâu sắc. Những con rối trở thành "nhân vật sống", vừa dí dỏm gần gũi, vừa thấm đẫm tinh thần lễ hội, gợi nhớ về ký ức làng quê, về sự đoàn kết cộng đồng và niềm vui của tuổi thơ.
Theo ông Nguyễn Tiến Đà - Giám đốc Bảo tàng Hà Nội, trưng bày chuyên đề “Dương Văn Học - Người kể chuyện bằng rối” là những sáng tạo vừa mang tính bảo tồn vừa mang tinh thần tiên phong, thể hiện mong muốn lưu giữ và lan tỏa giá trị của rối độc diễn đến công chúng. Ở đó, mỗi con rối trở thành “người kể chuyện”, khi thì hóm hỉnh, khi thì suy tư, khi lại triết lý phản chiếu cuộc sống qua đôi tay và tâm hồn người nghệ sĩ.
Khi tiếp nhận hơn 30 hiện vật do nghệ sĩ trao tặng, nhiệm vụ cấp thiết hiện nay là phải tìm cách đưa những di sản văn hóa này đến gần hơn với công chúng trẻ và bạn bè thế giới để các nhân vật rối này sẽ có cơ hội lan tỏa giá trị và sống mãi trong lòng người Hà Nội và du khách khắp nơi khi đến thăm Bảo tàng Hà Nội.
Trong khuôn khổ chương trình cũng diễn ra tọa đàm "Rối độc diễn - Cuộc đối thoại giữa chuyển động và biểu cảm".
"Dương Văn Học - Người kể chuyện bằng rối" không chỉ là lời tri ân một nghệ sĩ tiên phong mà còn là hành trình kết nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa con người và thế giới sáng tạo của rối.
Trưng bày diễn ra đến ngày 30/11/2025 tại Bảo tàng Hà Nội./.
