Đoàn 59 là số hiệu bí mật của đoàn công tác gồm hơn 100 cán bộ, phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên, phát thanh viên của Đài Tiếng nói Việt Nam được cử sang làm việc tại Côn Minh, Trung Quốc vào đầu năm 1973 để đảm bảo an toàn làn sóng “Đây là Tiếng nói Việt Nam” vẫn luôn vang xa khi chiến tranh, bom đạn đang diễn ra ác liệt tại Hà Nội.
Về phía nước bạn cũng thành lập Văn phòng 731, với ý nghĩa là văn phòng được thành lập tháng 1 năm 1973, nhằm hỗ trợ cho đoàn 59 hoàn thành nhiệm vụ, gồm các cán bộ làm công tác bảo an, kỹ thuật viên, cấp dưỡng… người Trung Quốc.
Hơn 18 tháng làm việc trên nước bạn, với sự hỗ trợ nhiệt tình của Văn phòng 731, Đoàn 59 đã hoàn thành nhiệm vụ phát sóng về Việt Nam cũng như ra thế giới, cùng với Đài Tiếng nói Việt Nam góp phần vào công cuộc đấu tranh, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.
Và rồi hơn 52 năm sau diễn ra một cuộc gặp của các lão ông, lão bà của Đoàn 59 - Văn phòng 731 xưa kia. Đó không chỉ là cuộc gặp của những con số mà là cuộc gặp của xúc cảm đặc biệt, của sự chí nghĩa, chí tình.
“Tiếng của ngàn xưa, tiếng của Bác Hồ…” có lẽ là động lực thôi thúc các thành viên Đoàn 59 vào 52 năm trước sẵn sàng lên đường làm nhiệm vụ tại nước bạn. Để rồi vào năm 1973, trong khói lửa chiến tranh, tại một nơi cách xa biên giới Việt Nam hàng trăm cây số, tiếng nói của cách mạng Việt Nam vẫn vang lên rõ ràng, kiên cường... từ Côn Minh, Vân Nam, Trung Quốc.
Trong một buổi gặp mặt của các thành viên Đoàn 59 tại Hà Nội hồi tháng 3/2025, những câu chuyện không đầu không cuối về một thời gian khó mà đầy nhiệt huyết được kể mãi không dứt…
Ngược dòng thời gian trở về những năm tháng chiến tranh phá hoại ác liệt của đế quốc Mỹ, sự ra đời của “Đoàn 59” cho thấy tầm nhìn chiến lược của Đảng, Chính phủ khi từ những năm 1964 đã có kế hoạch cho việc thực hiện Chỉ thị của Bộ Chính trị là trong bất kỳ tình huống nào cũng phải bảo đảm tiếng nói của Đảng, Chính phủ, Nhân dân được liên tục, thông suốt. Trong hoàn cảnh cấp bách, khi Đài TNVN buộc phải phân tán lực lượng để đảm bảo an toàn phát sóng, đã có những người bạn quốc tế thầm lặng cùng sát cánh, hỗ trợ về kỹ thuật, nội dung, truyền dẫn. Đài Phát thanh Truyền hình Vân Nam - nơi hội tụ của tình hữu nghị, tinh thần quốc tế cao cả - đã đồng hành cùng Đài TNVN trong giai đoạn đặc biệt ấy.
Về phía các thành viên của Đoàn 59, ai ai cũng sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ để Tiếng nói Việt Nam không ngừng lặng giữa khói lửa chiến tranh dù có phải đi đến nơi đâu. Nhà báo Phạm Thị Chóng, nguyên phóng viên Chương trình phát thanh dành cho Phụ nữ, một trong những thành viên Đoàn 59 kể lại: “Khi nhận được thông báo là đi công tác theo Đoàn 59, lúc đó chúng tôi đều không biết là đi đâu về đâu, địa chỉ là bí mật, chỉ biết rằng đi đến một nơi để cho sóng của Đài mạnh hơn. Sau đó chúng tôi mới biết là đi đến Côn Minh, Trung Quốc”.
Với nhà báo Đinh Thế Lộc - nguyên Trưởng Ban Đối ngoại, nguyên Tổng Biên tập Báo Điện tử VOVNews (nay là Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam), thông tin về chuyến công tác đặc biệt đến với ông vào một buổi sáng cuối đông năm 1972.
"Tôi lúc đó mới về Đài được 1 năm, rất là mới và nhiều ấn tượng. Khi được giao nhiệm vụ thì cũng không rõ mình sẽ đi đâu, chỉ biết là đến một địa điểm an toàn, rất xa Hà Nội để tiếp tục công việc biên tập và phát sóng chương trình, nhằm đảm bảo cho sóng phát thanh của ta vang xa, thậm chí phải khỏe hơn trước khi Mỹ đánh phá. Khi sang đến nước bạn thì tôi cũng rất nhớ là họ quan tâm đến từng người một, khi ốm đau họ chăm sóc rất chu đáo. Với tôi đây là dấu mốc đáng ghi nhớ và đáng tự hào trong cuộc đời làm báo”, nhà báo Đinh Thế Lộc nhớ lại.
Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, những chàng trai, cô gái tuổi đôi mươi của Đoàn 59 khi xưa giờ đã lên ông, lên bà. Những lần hiếm hoi gặp lại nhau, cùng xem lại những tấm ảnh đã ngả màu theo thời gian, ký ức về quãng thời gian “công tác đặc biệt” trên đất bạn dẫu còn nhiều khó khăn nhưng cũng đầy ắp kỷ niệm vẫn vẹn nguyên như ngày hôm qua. Với họ, đó là những ký ức không thể nào quên và là kỷ niệm “độc nhất vô nhị” trong quãng thời gian công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam.
Vào tháng 6/2025, một số thành viên Đoàn 59 và Văn phòng 731 nước bạn đã có dịp gặp lại nhau tại Côn Minh nhân kỷ niệm 80 năm ngày thành lập Đài Tiếng nói Việt Nam và 75 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Trung Quốc. Buổi gặp mặt đầy mong đợi diễn ra tại Đài PTTH Vân Nam bắt đầu bằng những cái ôm thật chặt của những người bạn cũ sau 52 năm gặp lại.
Ông Dương Chiêu - người phụ trách Văn phòng 731 năm đó bắt tay ông Đinh Thế Lộc và ông Nguyễn Hữu Tính và mở đầu bằng câu “Tôi rất mừng vì thấy các bạn vẫn rất khỏe”. Với họ, được nhìn thấy nhau bằng xương bằng thịt sau 52 năm và thấy nhau vẫn mạnh khỏe ở cái tuổi ngoài 80 là một điều không có gì vui hơn. Rất nhiều câu chuyện, kỷ niệm đã được nhắc lại.
“Vào thời điểm đó đây là nhiệm vụ tuyệt mật, chúng tôi cũng chỉ biết có một đoàn công tác của Đài Tiếng nói Việt Nam với 100 người sẽ sang đây làm nhiệm vụ sản xuất và phát sóng các chương trình của Đài tại Côn Minh và chúng tôi được lệnh phải mọi điều kiện cho đoàn hoạt động”, ông Dương Chiêu kể.
Đặc biệt, tại buổi gặp mặt, nhạc sĩ Đường Thiên Nghiêu mang đến một kỷ vật đặc biệt mà ông gọi đó là “báu vật”. “Báu vật” đó là chiếc đàn bầu mà nghệ sĩ đàn bầu Phạm Xuân Đồng trong một lần sang Côn Minh biểu diễn đã dạy ông cách chơi cũng như tặng ông món quà quý giá này. “Dù hơn 50 năm qua, dù đã chuyển nhà không dưới 5 lần, phải bỏ lại rất nhiều thứ nhưng kỷ vật này tôi luôn mang theo đến tận bây giờ. Tôi đã học và chơi được nhiều nhạc phẩm, trong đó có bài “Việt Nam - Trung Hoa” do Đỗ Nhuận sáng tác”.
Trong không gian ấm cúng của buổi hội ngộ, những giai điệu của bài hát Việt Nam - Trung Hoa đã vang lên bởi những ngón tay run run vì xúc động của ông Đường Thiên Nghiêu. Với những cái ôm thật chặt, những lời chào hỏi ríu ran, những câu chuyện không dứt nhắc nhớ về những ngày dường như chưa xa của các bậc tiền bối.
Câu chuyện của những thế hệ phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên của Đài Tiếng nói Việt Nam và Đài PTTH Vân Nam hôm nay được tiếp nối với nhiều dự định, hợp tác mới, nối dài cánh sóng, nối dài tình hữu nghị.
