Chiều ngày 26/3/2025, Nghệ sĩ Nhân dân Vũ Thị Kim Dung – giọng ngâm thơ nổi tiếng của Đài Tiếng nói Việt Nam – đã trút hơi thở cuối cùng tại Bệnh viện Đại học Thomayerova, Praha, Cộng hòa Séc. Bà ra đi trong vòng tay con cháu, khép lại hành trình sống trọn vẹn và cống hiến miệt mài suốt hơn nửa thế kỷ cho nghệ thuật truyền thống.
Với hàng chục năm gắn bó cùng sóng phát thanh quốc gia, NSND Kim Dung để lại dấu ấn không thể phai mờ trong ký ức của nhiều thế hệ khán, thính giả. Giọng ngâm truyền cảm, sâu lắng của bà từng vang vọng từ thành thị tới thôn quê, từ hậu phương tới chiến trường, tiếp thêm niềm tin và cảm xúc cho biết bao con người Việt Nam trong những năm tháng gian nan.
Một đời sống để ngâm thơ
Sinh năm 1945 tại xã Đại An, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, Kim Dung đến với nghệ thuật từ rất sớm. Bà khởi đầu sự nghiệp tại Đoàn Cải lương Trung ương trong những năm đầu thập niên 1960, sau đó trở thành hạt nhân văn nghệ tại Công ty ăn uống thuộc Sở Thương nghiệp Hà Nội – nơi bà vừa biểu diễn, vừa sáng tác. Những năm tháng ấy, tác phẩm "Cô mậu dịch viên đáng mến" do chính bà viết và biểu diễn đã giành Huy chương Vàng toàn ngành, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong hành trình nghệ thuật.
Từ tháng 11 năm 1972, bà chính thức gia nhập đội ngũ của Đài Tiếng nói Việt Nam, cống hiến trọn vẹn cho các chương trình phát thanh trong gần ba thập kỷ. Những buổi "Tiếng thơ", "Binh vận", "Dành cho đồng bào xa Tổ quốc" hay chuyên mục về văn học, phụ nữ, công nghiệp... đều ghi dấu ấn của bà – giọng thơ khi thủ thỉ đầy cảm xúc, lúc dõng dạc cổ vũ chiến sĩ ra trận. Trong chiến tranh, bà từng vượt qua mưa bom đạn để trở về phòng thu, mang đến những bản ngâm thơ truyền cảm, tiếp sức cho đồng bào và quân đội.
Cùng thời với các tên tuổi lớn như Trần Thị Tuyết, Châu Loan, Linh Nhâm… NSND Kim Dung đã xây dựng được phong cách ngâm thơ độc đáo, đậm chất tự sự, chan chứa tình yêu quê hương và con người. Bà từng thu âm gần 2.000 bài thơ – một con số hiếm thấy với bất cứ nghệ sĩ ngâm thơ nào.
Không chỉ dừng ở ngâm thơ, bà còn đam mê và theo học nghệ thuật ca trù- một di sản quý báu của dân tộc từ NSND Quách Thị Hồ và NSƯT Nguyễn Thị Phúc. Sự nghiêm túc học hỏi và sáng tạo trong biểu diễn đã giúp bà giành Huy chương Vàng tại Liên hoan nghệ thuật chuyên nghiệp toàn quốc năm 1985 với tiết mục “Xuân không tuổi”. Giọng ca trù của bà là sự kết hợp giữa nét cổ điển và sự biểu cảm riêng biệt, đầy tính thuyết phục.
Người nghệ sĩ của nhân dân, của đất nước
Trong suốt thời kỳ công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam, NSND Kim Dung là gương mặt quen thuộc của hàng loạt chương trình sân khấu phát thanh như “Nguyễn Trãi”, “Dương Hoa”, “Trần Khánh Dư”, “Tấm Cám”... Bà còn góp mặt trong nhiều bộ phim điện ảnh - truyền hình như Hát cửa đình, Làng Vũ Đại ngày ấy, Thủ lĩnh áo nâu, Cơn lốc biển, và gần đây nhất là Miss Hà Nội, do Hãng phim Séc sản xuất, khi bà đã gần 80 tuổi.
Một dấu mốc đáng nhớ trong sự nghiệp của bà là việc tự ngâm toàn bộ 3.254 câu thơ trong "Truyện Kiều" để tặng Đài Tiếng nói Việt Nam và quê hương Hà Tĩnh - nơi sinh của đại thi hào Nguyễn Du nhân dịp kỷ niệm 250 năm ngày sinh của ông.
Không quản ngại vất vả, bà từng biểu diễn trực tiếp tại gần 1.600 buổi phục vụ bộ đội, công nhân, học sinh, sinh viên, các cơ sở y tế trên khắp cả nước. Bà cũng tích cực tham gia công tác đào tạo nghệ sĩ ngâm thơ cho các địa phương như Hà Nam Ninh, Hà Tây, Hải Phòng... và hướng dẫn thực hành cho chương trình cải cách giáo dục của Bộ Giáo dục.
Đặc biệt, bà đã xây dựng nhiều chương trình dạy ngâm thơ trên sóng phát thanh, giúp người cao tuổi và công chúng yêu văn học dễ dàng tiếp cận với bộ môn này. Những đóng góp của bà được ghi nhận qua cuốn sách NSƯT Kim Dung- con đường đến với nghệ thuật ngâm thơ và ca trù (NXB Hà Nội, 2015), một tư liệu quý về hành trình làm nghề của bà.
Từ khi nghỉ hưu năm 2000, bà vẫn tiếp tục biểu diễn tại các chương trình thơ xuân, giao lưu nghệ thuật, hội diễn quận phường, từ thiện… Sau khi ra nước ngoài đoàn tụ với con cháu, nghệ sĩ vẫn không ngừng cống hiến. Bà thường xuyên biểu diễn cho cộng đồng người Việt tại Cộng hòa Séc và nhiều nước châu Âu, tham gia các chương trình do Đại sứ quán Việt Nam tổ chức. Mỗi lần về thăm Tổ quốc, bà lại xuất hiện trên sóng phát thanh, truyền hình, tiếp tục ngâm thơ, truyền cảm hứng.
Với bà, nghệ thuật không chỉ là nghề – đó là tình yêu và sứ mệnh. Dù ở đâu, làm gì, NSND Kim Dung cũng đau đáu hướng về văn hóa dân tộc, giữ gìn và lan tỏa di sản với tất cả đam mê.
Trọn đời tận hiến – Trọn tình nhân hậu
Suốt 80 năm cuộc đời, NSND Kim Dung sống khiêm nhường nhưng rực rỡ. Bà được nhà nước trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú năm 1993 và Nghệ sĩ Nhân dân năm 2023. Bên cạnh đó là hàng loạt huy chương, huân chương và bằng khen: Huy chương Vàng các tiết mục ngâm thơ và ca trù; Huân chương kháng chiến chống Mỹ hạng Ba; Huy chương vì sự nghiệp phát thanh, dân vận, phụ nữ, công đoàn... Bà cũng được Hội Nhà văn Việt Nam vinh danh vì những đóng góp trong quảng bá thơ và ngâm thơ Bác Hồ.
Trong đời tư, bà có cuộc hôn nhân viên mãn với ông Trịnh Tuấn Khải - cán bộ của UNICEF. Không chỉ là người bạn đời chung thủy, ông còn đồng hành với bà trong nghệ thuật, tự học đàn đáy để biểu diễn ca trù cùng vợ và các con. Ông qua đời năm 2021, để lại khoảng trống lớn trong lòng bà.
Gia đình của bà với hai người con và sáu cháu chắt hiện sống tại Việt Nam và Cộng hòa Séc. Con gái Trịnh Thu Hương nối nghiệp mẹ làm nghệ thuật, tiếp tục lan tỏa đam mê và truyền thống gia đình.
Bà đã về miền mây trắng, nhưng giọng ngâm ấy, tâm hồn nghệ sĩ ấy vẫn vẹn nguyên trong ký ức của bao người. NSND Kim Dung- người nghệ sĩ của nhân dân, một trái tim luôn đập vì thơ ca, vì đất nước sẽ còn mãi trong lòng công chúng.
