Một con số thống kê từ Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc UNICEF cho thấy, trung bình mỗi năm Việt Nam có khoảng 8.000 trẻ em vi phạm pháp luật. Ngoài ra, có khoảng 2.000 trẻ em là nạn nhân của tội phạm. Gần 70.000 trẻ em khác liên quan các vụ việc pháp luật gia đình. Những con số này cho thấy phạm vi tác động rất rộng. Nhiều trẻ phải tiếp xúc với quy trình tố tụng truyền thống như là thẩm vấn, xét xử… những yếu tố được cho là dễ gây sợ hãi và tổn thương tâm lý trẻ.
Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là thời gian gần đây, cùng với xu hướng gia tăng về số vụ thì mức độ nghiêm trọng của tội phạm vị thành niên cũng tăng lên. Nguy hiểm hơn, những hành vi vi phạm pháp luật này còn được đăng tải trên các trang mạng xã hội mà các đối tượng xem đó là những chiến tích để khoe khoang, thách thức pháp luật. Các hành vi vi phạm không chỉ dừng lại ở những hành vi nhỏ lẻ như trộm cắp vặt, gây rối trật tự công cộng mà còn bao gồm cả những tội nghiêm trọng như cướp giật, trộm cắp tài sản có tổ chức, bạo lực học đường và thậm chí là mua bán tàng trữ, sử dụng trái phép chất ma túy và giết người.
Tiến sĩ Tâm lý học Nguyễn Tuấn Anh, Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh cho rằng đây là một vấn đề xã hội đặc biệt nghiêm trọng và đáng báo động. Việc tội phạm vị thành niên không chỉ gia tăng về số lượng mà còn ngày càng trẻ hóa, manh động và nguy hiểm hơn cho thấy nhiều “lá chắn” bảo vệ trẻ em đang bị suy yếu.
“Điều khiến tôi lo ngại nhất là sự lệch lạc trong nhận thức của một bộ phận giới trẻ khi nhiều em coi các hành vi vi phạm pháp luật như “chiến tích” để khoe khoang. Đây còn là lời cảnh báo về môi trường sống chưa thực sự an toàn cho trẻ em”.
Cũng theo TS Nguyễn Tuấn Anh, sự thay đổi nhanh chóng của xã hội hiện đại đã tác động mạnh mẽ đến tâm lý và nhận thức của trẻ em - lứa tuổi đang trong quá trình hình thành nhân cách. Bên cạnh đó, sự bùng nổ của Internet và mạng xã hội là một nguyên nhân không thể bỏ qua. Trẻ em ngày nay tiếp xúc rất sớm với các nội dung bạo lực, phản cảm, lối sống lệch chuẩn nhưng lại thiếu khả năng chọn lọc và đánh giá đúng - sai.
Có thể nói gia đình đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc quản lý, giáo dục nhân cách cho trẻ. Vậy nhưng, ở nhiều gia đình, trẻ em lại thiếu vắng sự bảo ban, chăm sóc, dạy dỗ. Trong khi, việc giáo dục đạo đức, lối sống và pháp luật ở nhà trường cho các em hiện nay còn hạn chế. Chưa kể đến sự liên kết và phối hợp giữa nhà trường và phụ huynh còn yếu. Chính điều này đã dẫn tới sự thiếu hụt trong kiến thức và kỹ năng sống của các em, dẫn tới trẻ dễ bị tác động bởi những cái xấu. Nếu không giải quyết tốt tình trạng này, trẻ em vi phạm pháp luật vẫn có nguy cơ gia tăng.
"Việc dạy làm người phải bắt đầu từ gia đình và được củng cố bởi xã hội. Do đó, để hạn chế tình trạng trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật, giáo dục cần được đổi mới theo hướng cân bằng giữa dạy chữ và dạy người, tăng cường giáo dục kỹ năng sống, giá trị nhân văn và ý thức pháp luật, giúp học sinh phát triển toàn diện cả tri thức lẫn nhân cách", TS Nguyễn Tuấn Anh nhấn mạnh.
Chúng ta không thể phủ nhận trách nhiệm cá nhân trẻ khi các em vi phạm pháp luật. Nhưng các em vẫn là những con người đang trong quá trình hoàn thiện nhân cách, cần được cảm hóa, giáo dục và tạo cơ hội sửa sai, hơn là chỉ trừng phạt. Chính vì thế, khi trẻ phạm tội, đừng vội đổ lỗi cho con trẻ. Hãy xem đó là lời cảnh tỉnh để gia đình quan tâm hơn, nhà trường đổi mới giáo dục và xã hội chung tay tạo ra một môi trường an toàn, lành mạnh.
Theo TS Nguyễn Tuấn Anh, cần chú trọng công tác phòng ngừa, phục hồi và tái hòa nhập để hướng các em tới cuộc sống tích cực hơn.
“Dạy dỗ các em không chỉ đơn thuần là truyền dạy kiến thức mà cần cung cấp cho các em kỹ năng sống để dù đứng trước một sự việc nào đó sẽ có cách xử lý phù hợp. Nếu như nhân cách các em được định hướng ngay từ đầu thì cái ác sẽ không có môi trường nảy sinh và phát triển”.
