Gần 30 năm trước, nhà báo Trần Văn Hiền - nguyên Phó Tổng Biên tập Báo Nghệ An nảy ra ý định đi tìm các nhà báo là liệt sĩ. Từng có 5 năm trực tiếp làm lính công binh, ông Văn Hiền thấu hiểu hơn hết sự khốc liệt của chiến tranh khi cướp đi tính mạng của biết bao phóng viên ra trận. Khi họ mất ít ai biết và thậm chí bị rơi vào quên lãng. Việc dành tâm huyết đi tìm và viết lại chân dung các nhà báo liệt sĩ đã để lại cho nhà báo Văn Hiền nhiều cảm xúc và ký ức đau thương.
Người đầu tiên ông Văn Hiền viết lại chân dung là nhà báo Vũ Hiến - một người bạn tri kỉ của ông. Sau 5 năm lặn lộn ngược xuôi tìm tới nơi công tác cũng như gặp gỡ gia đình và những người cùng đi chiến trường ông Hiền mới nắm được thông tin. Theo đó nhà báo Vũ Hiến nguyên là phóng viên Báo Hải quân Việt Nam, hy sinh năm 1979 khi theo Lữ đoàn 126 Hải quân giải phóng Công-pông-xom, tại ngã ba Va Lung (Campuchia). Ngày 15/2/1979, nhà báo liệt sĩ Vũ Hiến cùng các liệt sĩ khác được đưa về an táng tại đảo Thổ Chu (Kiên Giang). Ông Hiền kể lại: “Tôi rất nhớ Vũ Hiến, tôi ra tận Bộ tư lệnh Hải quân ở Hải Phòng để tìm hiêu thông tin về ông ấy. Rồi tôi còn đến gia đình gặp bà Nguyễn Thị Thân là vợ nhà báo Vũ Hiến. Tôi không quên lần gặp gỡ tình cờ ông chuẩn đô đốc Hải quân năm 1979. Ông ấy là sĩ quan chỉ huy kể khi ông Hiến hy sinh trên người còn chiếc máy ảnh và cả khẩu aka”.
Chính sự ra đi của người đồng đội thân thiết đã thôi thúc ông Văn Hiền nhen nhóm ý định dựng lại “hình hài” của các nhà báo liệt sĩ, để thân nhân cũng như các thế hệ sau có thể hiểu rõ về quá trình chiến đấu và sự hy sinh thầm lặng của các chiến sĩ là nhà báo. Ông Hiền viết bài “Chớp sáng ở cửa ngõ” để kể về nhà báo Vũ Hiến, một phóng viên đã hy sinh dũng cảm. Cũng kể từ đó, ông Hiền nảy ra ý tưởng dựng lại tất cả chân dung các Nhà báo đã hy sinh ở chiến trường. Năm 1995 khi ông Hiền còn là Phó Tổng biên tập báo Nghệ An, ông có điều kiện đi tới nhiều nơi, nhiều tỉnh thành để tìm kiếm thông tin về các Nhà báo. Tới năm 2019, nhà báo Văn Hiền đã tổng hợp được danh sách 511 nhà báo hy sinh từ thời chống Pháp, chống Mĩ.
Viết về những nhà báo liệt sĩ, nhà báo Văn Hiền vừa xót xa, lại vừa ngưỡng mộ sự hy sinh anh dũng của họ. Trong hai cuộc kháng chiến vĩ đại, lớp lớp các nhà báo xông pha ra chiến trường, có mặt ở những trận tuyến địa đầu để kịp thời phản ánh thông tin chiến đấu của quân và dân ta. Không ít phóng viên hy sinh thân mình, lao vào nguy hiểm để có những bức ảnh, cảnh quay chân thực nhất giữa bầu trời bom đạn. Đó là những cây bút ưu tú của cơ quan báo chí cách mạng hàng đầu ở nước ta như: Thông tấn xã Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Báo Quân đội nhân dân...:
Quảng Trị, Thừa Thiên, Khu 5, Tây Nguyên, Đồng bằng sông Cửu Long và cửa ngõ Quân Khu 7 - vùng tam giác lửa Củ Chi là những nơi có nhiều nhà báo hy sinh trong thời kỳ chiến tranh. Một mình lặn lội khắp các tỉnh thành để tìm bằng được thông tin của 511 nhà báo liệt sĩ là điều khó ai có thể làm được. Nhưng với nhà báo Văn Hiền, đó là nguồn động lực giúp ông cố gắng mỗi ngày, ông chia sẻ: “Làm đề tài này mất nhiều công phu, tôi mất 15 năm để thu thập tìm kiếm tư liệu về các cá nhà báo liệt sĩ. Có trường hợp phóng viên Nông Văn Tư hy sinh năm 1970 ở Nghệ An, mà ông ấy quê ở Đồng Hỷ Thái Nguyên nên tôi lại mò lên đó. Hay ông Tô Ngọc Vân hy sinh trong kháng chiến chống Pháp ở báo Vệ quốc quân quê ở Thanh Hóa thì dễ tìm hơn. Miền Bắc có mấy người. Phóng viên Phạm Ngọc Vệ ở Ninh Bình, phóng viên Nguyễn Như Dùng ở Hưng Yên...Ở miền Nam thì khó khăn hơn vì xa xôi và ít thông tin”.
Nhà báo Văn Hiền chia sẻ niềm tự hào về thành quả chân dung 511 nhà báo liệt sĩ được ông tập hợp trong 2 cuốn sách là “Khoảnh khắc và mãi mãi” và “Dáng đứng dưới tầm bom”. Năm ngoái, ông cùng với trụ trì chùa Âu Lạc (tỉnh Nghệ An) tổ chức đại lễ cầu siêu tưởng nhớ 511 nhà báo liệt sĩ với mon muốn ghi nhớ công ơn của các anh. Hàng ngày ông Hiền vẫn tới thắp hương cho các nhà báo liệt sĩ để tên tuổi họ mãi mãi không bị lãng quên.
Những câu chuyện về các nhà báo liệt sĩ hy sinh tưởng chừng như bị chôn vùi cùng bom đạn ngoài chiến trường nhưng dưới ngòi bút của nhà báo Văn Hiền, họ hiện lên thật chân thực và sâu sắc như trong bài thơ “Xin đừng gọi Anh là liệt sĩ vô danh” do ông sáng tác: Xin đừng gọi anh là liệt sĩ vô danh/Anh có tên như bao khuôn mặt khác/Chiến trường gần chiến trường xa đuổi giặc/Tên làng tên đất theo anh/Bình yên sau cuộc chiến tranh/Anh trở về không tên tuổi/Trắng hàng bia như ngôi sao không nói/Dưng dưng cỏ mọc dưới chân/Xin đừng gọi anh là liệt sĩ vô danh/Anh có tên như bao khuôn mặt khác/Tổ quốc không mất tên anh/Chỉ lặng thầm nhận về mình nỗi đau xanh cùng năm tháng.
Bài thơ “Xin đừng gọi Anh là liệt sĩ vô danh” được đăng trên Báo Quân đội nhân dân đã gây xúc động lớn trong lòng độc giả. Hành trình đi tìm nhà báo liệt sĩ quả thực không kém phần gian nan so với chặng đường tìm kiếm phần mộ người thân của các gia đình liệt sĩ. Dưới ngòi bút của nhà báo Văn Hiền, chân dung 511 nhà báo liệt sĩ nhắc nhớ mỗi chúng ta về tinh thần cách mạng, về sự dấn thân, đánh đổi xương máu để có được những bài báo, những bức ảnh, thước phim quý giá về cuộc chiến. Những chiến công ấy sẽ mãi mãi trường tồn với thời gian.
Mời quý vị và các bạn cùng nghe chương trình dưới đây:
