Trong nhiều năm trở lại đây, Việt Nam liên tục nằm trong nhóm các quốc gia có mức ô nhiễm không khí cao, đặc biệt tại các đô thị lớn. Bên cạnh những tác động dễ nhận thấy như bệnh hô hấp, tim mạch, một hệ lụy ít được nhắc tới nhưng vô cùng đáng lo ngại chính là sự suy giảm chất lượng tinh trùng ở nam giới, kéo theo nguy cơ vô sinh – hiếm muộn ngày càng gia tăng.
Khi không khí ô nhiễm xâm nhập trực tiếp vào hệ sinh sản
Theo BS Hà Ngọc Mạnh - Giám đốc Bệnh viện Nam học và Hiếm muộn Việt Bỉ, không khí chúng ta hít thở mỗi ngày chứa rất nhiều hạt bụi mịn và khí độc mà mắt thường không thể nhìn thấy, điển hình là PM2.5, các oxit nitơ, lưu huỳnh hay kim loại nặng.
“Những hạt bụi này có kích thước cực nhỏ, dễ dàng đi sâu vào phổi qua đường hô hấp - nơi hàng rào bảo vệ của cơ thể khá mong manh. Từ đó, các chất độc có thể xâm nhập vào máu và tác động trực tiếp đến nhiều cơ quan, trong đó có hệ sinh sản nam giới”, BS Mạnh cho biết.
Theo các chuyên gia, tác động của ô nhiễm không khí đối với tinh trùng không diễn ra đơn lẻ mà ảnh hưởng đồng thời trên nhiều khía cạnh quan trọng. Trước hết là số lượng tinh trùng. Việc phơi nhiễm lâu dài với bụi mịn PM2.5 và các khí độc làm rối loạn quá trình sinh tinh, khiến số lượng tinh trùng được sản xuất giảm xuống so với mức bình thường.
Không chỉ giảm về số lượng, chất lượng tinh trùng cũng bị suy giảm rõ rệt. Tinh trùng dễ mất hình dạng chuẩn, tỷ lệ tinh trùng dị dạng tăng lên, trong khi khả năng di động - yếu tố quyết định khả năng tiếp cận và thụ tinh với trứng - lại giảm đáng kể. Điều này khiến quá trình thụ thai tự nhiên trở nên khó khăn hơn, ngay cả khi số lượng tinh trùng chưa xuống mức quá thấp.
Đáng lo ngại hơn, các chất ô nhiễm trong không khí còn gây tổn thương ở mức độ vi mô, đó là làm tăng tình trạng phân mảnh DNA tinh trùng. Đây là yếu tố không thể quan sát bằng mắt thường nhưng có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thụ thai, sự phát triển của phôi thai và nguy cơ sảy thai sớm. Khi DNA tinh trùng bị tổn thương, quá trình thụ tinh có thể vẫn xảy ra, nhưng phôi thai dễ ngừng phát triển hoặc không làm tổ thành công.
Theo các bác sĩ, chính sự suy giảm toàn diệnnày khiến nhiều trường hợp nam giới dù vẫn có tinh trùng trong tinh dịch nhưng vẫn rơi vào tình trạng hiếm muộn không rõ nguyên nhân. Ô nhiễm môi trường, vì thế, được xem là một trong những tác nhân âm thầm nhưng có ảnh hưởng sâu rộng đến chất lượng tinh trùng và sức khỏe sinh sản nam giới.
Trong thực tế thăm khám, BS Hà Ngọc Mạnh gặp khá nhiều trường hợp hiếm muộn có liên quan trực tiếp đến môi trường làm việc. Phổ biến nhất là nhóm lao động thường xuyên tiếp xúc với khói bụi, hóa chất như công nhân mỏ than, xi măng, thợ hàn, thợ cơ khí.
“Chất lượng tinh trùng của nam giới Việt Nam đang có xu hướng suy giảm rõ rệt trong những năm gần đây. Với tình trạng ô nhiễm không khí kéo dài, đây rất có thể là một trong những nguyên nhân gốc rễ dẫn đến vô sinh nam”, BS Mạnh nhận định.
Ô nhiễm còn tác động tới thai nhi
Không dừng lại ở việc làm suy giảm chất lượng tinh trùng của nam giới, ô nhiễm môi trường còn ảnh hưởng trực tiếp đến thai nhi ngay từ những giai đoạn đầu của thai kỳ. Dù thai nhi được bảo vệ bởi hàng rào máu – rau thai, song theo BS Hà Ngọc Mạnh, “lá chắn” này không thể ngăn chặn hoàn toàn các tác nhân ô nhiễm từ môi trường bên ngoài.
Việc người mẹ thường xuyên hít phải không khí ô nhiễm làm gia tăng tình trạng stress oxy hóa trong cơ thể, từ đó gây tổn thương bánh nhau và ảnh hưởng đến quá trình nuôi dưỡng thai nhi. Bên cạnh đó, các kim loại nặng như chì và thủy ngân có trong bụi mịn và khí thải có thể xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, vượt qua hàng rào rau thai và tác động tiêu cực đến sự phát triển của thai.
Hệ quả là thai nhi có nguy cơ chậm phát triển trong tử cung, nhẹ cân khi sinh, thậm chí làm tăng nguy cơ sinh non và các bất thường trong thai kỳ. Đáng lo ngại hơn, khi cả người cha và người mẹ cùng sinh sống trong môi trường ô nhiễm kéo dài, nguy cơ hiếm muộn cũng như dị tật thai nhi có xu hướng gia tăng, tạo ra những hệ lụy lâu dài cho sức khỏe sinh sản và chất lượng dân số.
Tinh trùng có thể phục hồi, nhưng không phải lúc nào cũng hoàn toàn
Một điểm tích cực là tinh trùng được sản sinh liên tục, do đó có khả năng phục hồi một phần nếu nam giới kịp thời thay đổi môi trường sống và thói quen sinh hoạt. Tuy nhiên, BS Mạnh lưu ý, một số kim loại nặng có thể tích tụ lâu dài trong cơ thể, gây ảnh hưởng kéo dài đến chất lượng tinh trùng.
"Thực tế, đã có những trường hợp cải thiện rõ rệt sau khi thay đổi môi trường làm việc. Điển hình là một nam bệnh nhân từng làm nghề hàn trong thời gian dài, tinh trùng gần như không đáng kể. Sau khi được tư vấn đổi nghề và hạn chế tiếp xúc khói bụi, chỉ sau một năm, người vợ đã mang thai tự nhiên mà không cần can thiệp y tế" BS Hà Ngọc Mạnh chia sẻ.
Chủ động bảo vệ sức khỏe sinh sản từ những điều nhỏ nhất
Trước thực trạng ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng, các chuyên gia khuyến cáo nam giới cần chủ động bảo vệ sức khỏe sinh sản ngay từ những thói quen hằng ngày. Việc sử dụng khẩu trang đạt chuẩn khi ra ngoài, hạn chế tiếp xúc với môi trường khói bụi và hóa chất độc hại, đồng thời cải thiện chất lượng không khí trong không gian sống bằng máy lọc không khí hoặc trồng thêm cây xanh là những biện pháp thiết thực và dễ thực hiện. Bên cạnh đó, nam giới cũng nên thăm khám sức khỏe sinh sản định kỳ, đặc biệt khi có kế hoạch sinh con, để kịp thời phát hiện và xử lý các bất thường.
Ô nhiễm môi trường là mối nguy không dễ nhận biết nhưng lại âm thầm bào mòn khả năng làm cha của nhiều người đàn ông. Lắng nghe cơ thể và chủ động bảo vệ sức khỏe sinh sản chính là cách thiết thực nhất để không đánh mất thiên chức làm cha mẹ trong tương lai.
