Tại phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn, các đại biểu Quốc hội tập trung chất vấn về năng lực đào tạo nguồn nhân lực khoa học - công nghệ mũi nhọn trong các trường đại học, cũng như khả năng chuyển giao và thương mại hóa các kết quả nghiên cứu.
Đại biểu Đào Chí Nghĩa - Đoàn ĐBQH tỉnh Cần Thơ dẫn Quyết định 374 của Chính phủ về phát triển các trung tâm đào tạo xuất sắc trong công nghệ 4.0 và đặt vấn đề: “Trong các lĩnh vực như bán dẫn, AI, công nghệ sinh học... cần được đầu tư mạnh về cơ sở vật chất và đội ngũ giảng viên giỏi. Giải pháp tới đây của Bộ là gì?”
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn khẳng định, Bộ đã trình Chính phủ ban hành kế hoạch đào tạo nhân lực cho các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn. Trong đó, các trường được yêu cầu chủ động đổi mới chương trình, liên kết quốc tế, điều chỉnh phương thức tuyển sinh và nâng chuẩn đào tạo. “Phải có một giải pháp tổng thể mới có thể đáp ứng được yêu cầu về nhân lực chất lượng cao,” Bộ trưởng nhấn mạnh.
Hiện có 13 trường đại học được giao nhiệm vụ đào tạo chuyên sâu các lĩnh vực công nghệ trọng điểm, bước đầu đã chủ động chuẩn bị chương trình, đội ngũ và điều kiện triển khai. Tuy nhiên, để thực hiện được sứ mệnh này, theo các đại biểu, vẫn còn nhiều rào cản, đặc biệt về tiềm lực nghiên cứu.
Đại biểu Nguyễn Hữu Thông - Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Thuận thẳng thắn nêu quan ngại: “Để thực hiện chuyển giao khoa học công nghệ, các trường đại học cần có thực lực. Tiềm lực hiện nay có đủ sức đáp ứng yêu cầu?”
Thừa nhận đây là vấn đề “không thể đánh giá hết chỉ trong vài câu”, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho rằng cần nhìn nhận thực lực từ nhiều khía cạnh: đội ngũ chuyên gia, truyền thống nghiên cứu, sản phẩm có khả năng thương mại hóa, và đặc biệt là hạ tầng nghiên cứu vốn đang lạc hậu, thiếu đồng bộ và phân tán.
“Trong hơn 40 trường trực thuộc Bộ hiện có 840 phòng thí nghiệm nhưng phần lớn nhỏ lẻ, cấp bộ môn. Số phòng thí nghiệm có thể tạo ra sản phẩm nghiên cứu chuyển giao thực sự còn rất ít,” Bộ trưởng cho biết.
Ngay cả các phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia cũng chỉ đếm trên đầu ngón tay, như Trường ĐH Bách khoa mới có 1. Một số phòng mới thành lập gần đây với vốn đầu tư từ 20-30 tỷ đồng nhưng vẫn quy mô nhỏ, thiết bị xuất xứ và thời điểm trang bị khác nhau, thiếu tính hệ thống. “Phải làm một cuộc hiện đại hóa toàn diện đối với hạ tầng nghiên cứu thì các trường mới đủ sức gánh vác nhiệm vụ,” ông Sơn nhấn mạnh.
Đại biểu Lưu Bá Mạc - Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn tiếp tục chất vấn việc ngành giáo dục tận dụng cơ hội từ Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị, vốn được xem là cú hích cho phát triển khoa học công nghệ, đặc biệt trong các trường đại học.
Theo Bộ trưởng, để hiện thực hóa Nghị quyết này, ngành giáo dục đang đề xuất điều chỉnh Nghị định 109 về nghiên cứu khoa học trong đại học, đảm bảo phù hợp với Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (sửa đổi). Đồng thời, Bộ xác định cần tư duy lại cách tổ chức nghiên cứu trong trường đại học: từ đề tài nhỏ lẻ sang các nhiệm vụ khoa học công nghệ quy mô lớn, có thể chuyển giao, thương mại hóa, phục vụ nhu cầu doanh nghiệp và thực tiễn phát triển đất nước.
“Nghị quyết 57 đã mở thông các cơ chế. Vấn đề là các trường cần đổi mới mạnh mẽ cách tổ chức nghiên cứu, tăng tính kết nối với doanh nghiệp và hướng sản phẩm nghiên cứu vào thực tiễn,” Bộ trưởng nói.
Ý kiến của các đại biểu cho thấy, Quốc hội kỳ vọng các trường đại học không chỉ là nơi đào tạo, mà phải trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, gắn kết với doanh nghiệp và đóng vai trò nòng cốt trong chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, để hiện thực hóa kỳ vọng này, yêu cầu cấp thiết hiện nay là đầu tư bài bản cho hạ tầng nghiên cứu, củng cố đội ngũ và cải cách thể chế khoa học trong nhà trường.
