Thương mại điện tử Việt Nam đang tăng trưởng khoảng 20% mỗi năm, đã vượt mốc 25 tỷ đô la Mỹ và dự kiến đạt 63 tỷ đô la Mỹ vào năm 2030. Song cùng với sự bùng nổ ấy là những lỗ hổng: hàng giả tràn lan, livestream bán hàng tiền tỷ nhưng khó thu thuế, quyền lợi người tiêu dùng nhiều khi bị bỏ ngỏ.
Dự thảo Luật Thương mại điện tử lần này đưa ra điểm mới đáng chú ý: yêu cầu định danh người bán và người livestream qua VNeID. Quy định này được kỳ vọng giúp thị trường minh bạch hơn, chống thất thu thuế, nhưng cũng khiến nhiều người lo ngại về thủ tục, chi phí và khả năng thực thi.
Trong bài phỏng vấn dưới đây, Ths Nguyễn Bình Minh - Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam chia sẻ góc nhìn của Hiệp hội về những cơ hội, thách thức và tác động của quy định mới.
Phóng viên: Thưa ông, nhiều ý kiến cho rằng quy định định danh người bán và người livestream qua VNeID là một bước đi quan trọng trong dự thảo luật lần này. Xin ông cho biết mục tiêu cốt lõi của yêu cầu này là gì?
Ths. Nguyễn Bình Minh: Quy định này phục vụ đồng thời nhiều mục tiêu. Việc định danh sẽ giúp toàn bộ quá trình giao dịch trở nên minh bạch, Nhà nước thu được thuế đầy đủ và người tiêu dùng được bảo vệ tốt hơn. Với người bán, nhất là những người làm ăn nghiêm túc, đây cũng là cách bảo vệ thương hiệu của mình, tránh bị mạo danh hay cạnh tranh không lành mạnh. Khi mọi giao dịch đều có người chịu trách nhiệm, hàng giả và hàng kém chất lượng buộc phải giảm. Dù giai đoạn đầu có thể khó khăn do yêu cầu tuân thủ cao, nhưng về lâu dài, đây sẽ là động lực để thương mại điện tử phát triển bền vững.
Phóng viên: Thưa ông, với các doanh nghiệp nhỏ hay những đơn vị mới gia nhập thị trường, yêu cầu định danh này sẽ tác động như thế nào?
Ths. Nguyễn Bình Minh: Các sàn thương mại điện tử lớn có đủ nguồn lực để sớm triển khai công nghệ định danh. Tuy nhiên, doanh nghiệp nhỏ - nhất là những đơn vị mới - sẽ gặp khó vì chưa làm chủ công nghệ lõi và thiếu kinh nghiệm. Vì vậy, theo tôi, cần có lộ trình thực hiện rõ ràng và quy định linh hoạt theo quy mô: ở mức nào thì bắt buộc áp dụng ngay, mức nào có thể được gia hạn. Cách làm này vừa giảm gánh nặng chi phí, vừa tránh biến quy định thành rào cản đối với những người mới muốn tham gia thị trường.
Phóng viên: Với hàng triệu tài khoản bán hàng, liệu hạ tầng kỹ thuật hiện nay đã sẵn sàng cho việc triển khai định danh hay chưa? Theo ông, Nhà nước và các sàn cần chuẩn bị những gì để tránh tình trạng quá tải?
Ths. Nguyễn Bình Minh: Nếu triển khai đồng loạt mà chưa có sự chuẩn bị, nguy cơ quá tải dữ liệu là rất lớn. Chúng ta đã từng thấy, ngay cả với một số dịch vụ công, khi nhiều người truy cập cùng lúc, hệ thống dễ bị nghẽn. Đối với thương mại điện tử, chỉ cần tắc nghẽn vài giờ cũng có thể khiến nhiều doanh nghiệp mất cơ hội kinh doanh. Vì vậy, cần chuẩn bị hạ tầng thật kỹ lưỡng, thử nghiệm trên quy mô nhỏ trước khi mở rộng, đồng thời thiết lập đường dây nóng và cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các bên để xử lý kịp thời khi lưu lượng truy cập tăng đột biến.
Phóng viên: Thưa ông, ở các quốc gia khác việc định danh người bán online được triển khai như thế nào và việc Việt Nam áp dụng VNeID có thể coi là một bước tiến ra sao? Bên cạnh đó, có ý kiến lo ngại về “bảo hộ ngược”, khi doanh nghiệp trong nước tuân thủ chặt chẽ còn sàn xuyên biên giới chưa chịu trách nhiệm. Quan điểm của ông thế nào?
Ths. Nguyễn Bình Minh: Nhiều quốc gia từng áp dụng hình thức định danh do người dùng tự cung cấp – như email, số điện thoại – nhưng cách này khó quy trách nhiệm pháp lý. Xu hướng hiện nay là định danh bằng dữ liệu công dân, và Việt Nam dùng VNeID là hoàn toàn phù hợp với xu thế này, đồng thời nâng tầm minh bạch của thương mại điện tử. Tuy nhiên, để tránh “bảo hộ ngược”, cơ quan quản lý cần buộc các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới lập pháp nhân tại Việt Nam khi giao dịch vượt ngưỡng nhất định, đồng thời tăng cường hợp tác và giám sát để bảo vệ doanh nghiệp trong nước.
Phóng viên: Dự thảo luật cũng đề cập việc lưu toàn bộ dữ liệu livestream ít nhất một năm và yêu cầu người livestream chịu trách nhiệm như quảng cáo thương mại. Thưa ông, điều này có làm tăng gánh nặng chi phí hay hạn chế sáng tạo của những cá nhân kinh doanh nhỏ lẻ không?
Ths. Nguyễn Bình Minh: Việc lưu trữ dài hạn chắc chắn tốn kém, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ. Cần quy định chi tiết và linh hoạt: chẳng hạn các giao dịch lớn có thể lưu 1 năm, giao dịch nhỏ chỉ cần 3 tháng; đồng thời xác định chuẩn về độ phân giải hình ảnh để tránh chi phí lưu trữ tăng vọt. Về trách nhiệm của người livestream, có thể ban đầu sẽ hạn chế phần nào tính tự do, nhưng bù lại nó thúc đẩy sự chuyên nghiệp, giúp thị trường văn minh hơn và giảm các quảng cáo sai sự thật.
Phóng viên: Xin cảm ơn ông!
