Vườn quốc gia Tràm Chim là một trong những vùng đất ngập nước còn sót lại của vùng Đồng Tháp Mười, trải rộng trên hơn 7.300 ha, gồm hệ sinh thái rừng tràm và đất ngập nước. Đây là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật trong đó có Sếu đầu đỏ - loài chim quý hiếm và biểu tượng của Vườn quốc gia này.
Trong những năm gần đây, Vườn quốc gia Tràm Chim đã và đang đối mặt với nhiều thách thức như suy thoái sinh cảnh và khai thác tài nguyên quá mức, dẫn đến sự sụt giảm đáng kể số lượng các loài đặc hữu cũng như một số loài di cư như Sếu đầu đỏ. Để khắc phục tình trạng này, UBND tỉnh Đồng Tháp đã phê duyệt “Đề án Bảo tồn và Phát triển Sếu đầu đỏ giai đoạn 2022-2032” với mục tiêu khôi phục quần thể sếu và cải thiện sinh cảnh sống của loài.
Ông Bùi Thanh Phong, Phó Giám đốc, Vườn quốc gia Tràm Chim cho biết, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Tràm Chim hy vọng Đề án chi trả dịch vụ hệ sinh thái đất ngập nước tại Vườn Quốc gia Tràm Chim sẽ đóng góp tích cực trong việc thúc đẩy cơ chế tài chính bền vững cho công tác bảo tồn tại đây.
Tuy nhiên, chi phí tài chính dành cho bảo tồn đa dạng sinh học trên thế giới và tại Việt Nam hiện nay vẫn chưa tương xứng với nhu cầu thực tế. Theo các báo cáo quốc tế, mỗi năm việc bảo tồn đa dạng sinh học toàn cầu cần nguồn kinh phí lên đến hàng trăm tỷ USD nhưng mức tài chính thực tế chỉ đáp ứng được một phần rất nhỏ.
Theo các nghiên cứu của Viện Chiến lược Chính sách Tài nguyên và Môi trường, Việt Nam mặc dù đã có sự đầu tư từ ngân sách Nhà nước và viện trợ quốc tế nhưng kinh phí cho các chương trình bảo tồn vẫn chưa đủ để phát triển bền vững hệ sinh thái và bảo vệ các loài nguy cấp. Nguyên nhân chủ yếu là do sự ưu tiên chưa cao trong chính sách tài khóa, cơ chế huy động vốn còn hạn chế và chưa huy động được sự tham gia đông đảo của khu vực tư nhân trong lĩnh vực bảo tồn đa dạng sinh học. Để giải quyết tình trạng này, cần có những chiến lược tài chính sáng tạo, như áp dụng chi trả dịch vụ hệ sinh thái, thu hút đầu tư xanh và tăng cường hợp tác công - tư nhằm tạo nguồn lực bền vững cho bảo tồn đa dạng sinh học.
Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng tại Việt Nam trong hơn 10 năm qua đã mang lại nhiều kết quả tích cực, góp phần bảo vệ và phát triển rừng bền vững. Mỗi năm, hàng nghìn tỷ đồng được huy động ·từ các đơn vị sử dụng dịch vụ môi trường rừng, như các nhà máy thủy điện, cơ sở cung cấp nước sạch và du lịch sinh thái, giúp cải thiện sinh kế của hàng trăm nghìn hộ dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số sống phụ thuộc và đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ rừng. Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP mở rộng cơ chế chi trả sang các hệ sinh thái quan trọng khác, bao gồm đất ngập nước và biển.
Từ năm 2014, Vườn Quốc gia Tràm Chim đã thực hiện chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng áp dụng cho hệ sinh thái rừng tràm với nguồn thu phục vụ cho công tác bảo vệ và phát triển rừng đối với 2.500 ha rừng tràm. Trong khi đó, phần diện tích lớn còn lại là hệ sinh thái đất ngập nước được quản lý theo các quy định tại Luật Bảo vệ Môi trường 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP nên không được hưởng lợi từ nguồn thu từ dịch vụ môi trường rừng này. Do đó, để thúc đẩy việc thực hiện chính sách chi trả dịch vụ hệ sinh thái theo Nghị định 08/2022/NĐ-CP nói chung và tăng cường nguồn lực tài chính cho hệ sinh thái đất ngập nước của Vườn Quốc gia Tràm Chim nói riêng, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc tại Việt Nam tài trợ cho việc xây dựng Đề án Chi trả dịch vụ hệ sinh thái tự nhiên Vườn Quốc gia Tràm Chim, tỉnh Đồng Tháp để trình UBND tỉnh phê duyệt.
Đề án xác định các dịch vụ hệ sinh thái quan trọng do Tràm Chim cung cấp như lọc nước, điều tiết lũ, hấp thụ các-bon và các dịch vụ văn hóa như du lịch sinh thái và giải trí. Theo mô hình đề xuất, các tổ chức và cá nhân hưởng lợi từ những dịch vụ này gồm các doanh nghiệp du lịch và cơ sở nuôi trồng thủy sản sẽ đóng góp tài chính để hỗ trợ công tác bảo tồn vườn quốc gia.
Bà Hoàng Thu Thủy, cán bộ Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc Việt Nam về bảo tồn đa dạng sinh học chia sẻ, nếu được triển khai thí điểm tại Tràm Chim, đây sẽ là mô hình đầu tiên về chi trả dịch vụ hệ sinh thái đất ngập nước được vận hành theo quy định của Nghị định 08/2022 tại Việt Nam, mở ra cơ hội nhân rộng trên toàn quốc. Tuy nhiên, thành công của đề án phụ thuộc vào sự đồng thuận và tham gia tích cực của các bên liên quan nên dự thảo Đề án sẽ cố gắng tích hợp ý kiến từ cơ quan quản lý nhà nước, cộng đồng địa phương, doanh nghiệp và các chuyên gia nhằm đảm bảo tính minh bạch, công bằng và hiệu quả trong quá trình thực hiện./.
