Nhiều vấn đề "nóng hổi" về trí tuệ nhân tạo (AI) được đặt ra tại Hội thảo khoa học quốc tế "Trí tuệ nhân tạo trong giáo dục mở" do Trường ĐH Mở Hà Nội tổ chức hôm nay (26/9).
Trí tuệ nhân tạo (AI): con dao hai lưỡi
Sự bùng nổ nhanh chóng của các công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) đã tạo ra những tác động sâu sắc đối với giáo dục mở và từ xa. Hiện, AI không còn là công cụ phụ trợ mà đang trở thành một phần cốt lõi của hạ tầng giáo dục, có khả năng cá nhân hóa lộ trình học tập, tự động hóa việc đánh giá trên quy mô lớn, và cung cấp phản hồi tức thì.
Tuy nhiên, AI cũng là con dao hai lưỡi đối với giáo dục. Theo TS. Jung Se- Youn, Trường ĐH Mở Quốc gia Hàn Quốc, AI mở ra trải nghiệm học tập công bằng, hấp dẫn và hiệu quả. Mặt khác, nó kéo theo nguy cơ mất việc, đặt ra các vấn đề đạo đức liên quan quyền riêng tư, dữ liệu, thông tin sai lệch.
Đại diện Trường ĐH Mở Quốc gia Hàn Quốc cũng chỉ ra nguy cơ các cơ sở giáo dục hoặc sinh viên có điều kiện tài chính mới được hưởng lợi từ AI. Điều này góp phần làm gia tăng khoảng cách số và bất bình đẳng xã hội.
Đáng lo ngại, trí tuệ nhân tạo có thể ảnh hưởng đến khả năng thực học. “Sự phụ thuộc quá mức vào AI có thể triệt tiêu óc sáng tạo và tư duy phản biện, tạo nên một thế hệ sinh viên quen tìm câu trả lời từ máy móc thay vì tự đặt câu hỏi và giải quyết vấn đề mới”, TS. Jung Se - Youn nói.
Bên cạnh nguy cơ phụ thuộc vào AI, TS. Nguyễn Thị Phan Mai, Phó viện trưởng Viện Đào tạo và Phát triển học tập suốt đời (ĐH Mở Hà Nội) đặt ra lo ngại về tính liêm chính học thuật.
Theo đó, nhiều sinh viên có thể sử dụng AI để gian lận, từ viết luận đến giải bài tập, khiến việc đánh giá truyền thống mất giá trị.
Bên cạnh đó, rủi ro về quyền riêng tư và an ninh mạng cũng trở thành nỗi lo thường trực khi AI có thể thu thập dữ liệu hơn mức cần thiết cho mục đích giáo dục, thậm chí bị khai thác cho hoạt động tiếp thị hoặc mục đích phi giáo dục.
Trong khi đó, việc khai thác AI tại Việt Nam hiện nay chủ yếu mang tính tự phát, chưa có khung pháp lý rõ ràng.
Xây dựng khung pháp lý ứng dụng AI
Từ kinh nghiệm từ các quốc gia đi đầu trong ứng dụng AI cho giáo dục từ xa như Anh, Canada, Singapore, Trung Quốc bà Mai đưa ra một số kiến nghị đối với Việt Nam.
Theo đó, xây dựng khung pháp lý toàn diện cho ứng dụng AI trong giáo dục. Quy định rõ trách nhiệm của các bên liên quan, nguyên tắc xử lý và bảo vệ dữ liệu người học, tiêu chuẩn cho hệ thống học tập thông minh, quy trình bảo đảm chất lượng AI trong giáo dục.
Hình thành chiến lược quốc gia về phát triển lực lượng lao động số trong giáo dục, nhấn mạnh đào tạo giảng viên, cán bộ quản lý và người học về ứng dụng AI.
Khuyến khích hợp tác công - tư để doanh nghiệp công nghệ cùng trường học phát triển nền tảng học tập thông minh, tạo ra hệ sinh thái mở, linh hoạt. Việc xây dựng hệ thống dữ liệu giáo dục đồng bộ, thống nhất và an toàn là điều kiện tiên quyết để triển khai AI hiệu quả.
Bà Mai nhấn mạnh AI là công cụ hỗ trợ và nâng cao hoạt động dạy - học nhưng không thể thay thế con người. Vì vậy, việc ứng dụng AI cần triển khai một cách trách nhiệm, đặt người học ở trung tâm, tuân thủ nguyên tắc công bằng, minh bạch và đạo đức giáo dục.
Đồng tình quan điểm này, ông Jung Se-Youn khẳng định nhiều năng lực cốt lõi của con người mà AI khó lòng thay thế. Đó là: tư duy phản biện và giải quyết vấn đề; khả năng sáng tạo và đổi mới; khả năng giao tiếp và hợp tác và Trí tuệ cảm xúc (EQ).
Trong bối cảnh mới, cần chấp nhận thực tế: AI có thể làm thay một số phần việc của giáo viên. Khi đó, vai trò của người thầy cần có sự điều chỉnh. Thay vì chỉ truyền đạt kiến thức, giáo viên phải trở thành người dẫn dắt, định hướng, khơi gợi trí tò mò của người học.
Từ kinh nghiệm của Hàn Quốc, TS. Jung Se- Youn đề cao vai trò thích ứng của người thầy. Ông cho rằng cần có chính sách hỗ trợ giáo viên tiếp cận đa dạng công cụ AI, tổ chức tập huấn về cả kỹ thuật và phương pháp sư phạm.
Bên cạnh đó, phải ban hành những quy định mang tính định hướng, vừa đảm bảo nguyên tắc đạo đức, vừa tôn trọng tự do sư phạm và sáng tạo.
Phát biểu tại Hội thảo, PGS.TS Dương Thăng Long, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Mở Hà Nội cho rằng đối với giáo dục mở, AI mang đến nhiều cơ hội mới để mở rộng tiếp cận, nâng cao chất lượng dạy và học, cải thiện công tác quản lý và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Trong xu thế không thể đảo ngược, cần chủ động nắm bắt cơ hội, chuẩn bị để quản lý rủi ro, xây dựng một con đường phát triển bền vững, lấy con người làm trung tâm.
Những kiến nghị từ chuyên gia, nhà hoạch định chính sách, học giả đến từ nhiều quốc gia và tổ chức là cơ sở để xây dựng các mô hình mới về AI trong giáo dục mở. Đồng thời khơi dậy các ý tưởng sáng tạo, khuyến khích đổi mới và nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm chung trong việc sử dụng AI một cách công bằng, đạo đức và bền vững – vì lợi ích của người học, các cơ sở giáo dục và toàn xã hội.
