Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, từ đầu năm đến nay, cả nước xảy ra 636 ổ dịch tả lợn châu Phi tại nhiều tỉnh, thành phố. Dịch vẫn có nguy cơ lây lan rộng, gây thiệt hại lớn về kinh tế cho các hộ gia đình và ngành chăn nuôi ở nước ta.
Theo ông Hoàng Trọng Thủy - Chuyên gia nông nghiệp, so với đợt dịch năm 2019, dịch năm nay không nghiêm trọng bằng nhưng so với năm 2023 thì dịch năm 2025 có nguy cơ lây lan diện rộng do biến chủng mới, độc lực mạnh, đường lây truyền phức tạp trong khi mạng lưới thú y ở cơ sở bị động khi dịch xảy ra.
“Nguyên nhân ở đây có nhiều nhưng tập trung vào 4 ý: Thứ nhất là do sau khi dịch xảy ra năm 2023 thì tái đàn diễn ra ồ ạt thiếu kiểm soát về chăn nuôi an toàn sinh học. Nguyên nhân thứ hai là biến chủng phức tạp hơn, độc tính mạnh hơn. Thứ ba là mạng lưới thú y ở cơ sở còn yếu, nhất là trong điều kiện hiện nay đang sắp xếp lại tổ chức chính quyền cơ sở. Thứ tư là sản phẩm thịt lợn chưa được kiểm soát chặt chẽ. Tất cả những yếu tố này khiến cho vấn đề trở nên nghiêm trọng như hiện nay”, ông Hoàng Trọng Thủy phân tích.
Hiện dịch chưa có dấu hiệu chững lại, nhưng gần đây đã liên tiếp xảy ra nhiều vụ việc người dân giết mổ, mua bán và tiêu thụ lợn bệnh trên thị trường bị lực lượng chức năng phát hiện, thu giữ, tiêu hủy và xử phạt.
Trong khi, theo điều 240 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi năm 2017, các hành vi vận chuyển, tiêu thụ làm lây lan dịch bệnh bị phạt tù từ 1 đến 5 năm, tăng lên 7-10 năm nếu gây hậu quả. Luật pháp quy định là vậy, nhưng thực tế thì tình trạng vận chuyển, tiêu thụ lợn bệnh vẫn diễn ra. Về nguyên nhân của tình trạng này, ông Hoàng Trọng Thủy cho rằng, chế tài xử phạt như pháp luật quy định hiện nay chưa đủ mạnh, chưa đủ sức răn đe, ngoài ra còn nhiều nguyên nhân khác khiến người dân bất chấp nguy hiểm để giấu lợn bệnh.
“Hiện số vụ việc giấu bệnh, vận chuyển, buôn bán lợn bệnh bị truy cứu hình sự rất ít, phần lớn những vụ bị bắt là phạt hành chính nên người chăn nuôi không thấy sợ. Thứ hai là theo quy trình, nếu người dân báo với chính quyền về việc hộ chăn nuôi có lợn bệnh thì bắt buộc phải tiêu hủy. Trong khi đó, từ đợt dịch năm 2019 và năm 2023 thấy rõ, chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với các hộ chăn nuôi bị thiệt hại do tiêu hủy lợn bệnh không rõ ràng, thực hiện chưa kịp thời dẫn đến tâm lý người dân lo sợ bị mất trắng nếu báo dịch nên họ lén lút bán chạy để gỡ gạc. Vì vậy có thể nói chế tài mới chỉ trên giấy tờ là mạnh nhưng khả năng phát hiện và xử lý vụ việc chưa triệt để làm giảm hiệu lực thực thi”, ông Hoàng Trọng Thủy nói.
Để ngăn chặn những vi phạm buôn bán, tiêu thụ lợn bị bệnh ra thị trường, việc bổ sung chế tài xử phạt là rất cần thiết, điều chỉnh theo hướng khóa chặt cả chuỗi từ nông hộ, trang trại đến khâu giết mổ, vận chuyển buôn bán đến từng nhóm đối tượng. Theo ông Hoàng Trọng Thủy có 5 nhóm cần điều chỉnh:
- Đối với hộ chăn nuôi và chủ trang trại cần tăng mức xử phạt hành chính tối thiểu lên 10-15 triệu đồng khi giấu dịch, bán lợn bệnh hoặc phạt tương xứng với lô hàng mà chủ cơ sở đã vi phạm. Quy định chi hỗ trợ hộ chăn nuôi nếu báo sớm có lợn bệnh, có sổ ghi chép rõ ràng, hộ nào không đáp ứng thì không được hỗ trợ.
- Với cơ sở giết mổ phải đình chỉ ngay lập tức từ 6-12 tháng đối với cơ sở giết mổ lợn bị bệnh, nâng mức phạt tiền lên 50 triệu đồng nếu cố ý giết mổ lợn mà không được kiểm dịch, nhất là đối với cơ sở lớn.
- Với những người vận chuyển lợn bệnh mà không có giấy kiểm dich hoặc biết lợn bệnh mà vẫn vận chuyển thì áp dụng khung hình xử phạt từ 7-10 năm tù theo điều 317 của Bộ luật hình sự đôi với các trường hợp chở lợn trong vùng dịch bệnh lớn ra.
- Với các hộ kinh doanh, buôn bán phải đình chỉ kinh doanh từ 6 -12 tháng khi bán lợn chưa có giấy kiểm dịch, nguồn gốc rõ ràng, thậm chí phạt 20-30 triệu đồng đối với trường hợp tái phạm hoặc buộc công khai thông tin.
- Còn với các cán bộ thú y, nếu để dịch lây lan diện rộng ở cơ sở sẽ bị xử phạt nặng hơn từ phạt hành chính đến cảnh cáo, buộc thôi việc nếu thiếu kiểm tra giám sát, bao che và nhận hối lộ. Tuy nhiên, để xử phạt hiệu quả đối tượng này thì nên tăng phụ cấp, trang bị công cụ kiểm tra, phương tiện và nguồn lực để họ làm đúng chức năng nhiệm vụ của mình.
Mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã có công điện số 109 yêu cầu các địa phương quyết liệt các giải pháp phòng, chống dịch lợn tả Châu Phi. Việc cần làm bây giờ là chính quyền các cấp và lực lượng chức năng cần đẩy mạnh hơn nữa việc siết chặt quản lý, xác định lại trách nhiệm theo địa bàn đối với tất cả lực lượng tổ chức và cá nhân có nhiệm vụ phòng dịch và phải thiết lập được cơ chế báo cáo khẩn để chúng ta dự báo, dự tính được vấn đề; quản lý chặt chẽ vận chuyển giết mổ và buôn bán phải bắt đầu từ khi nuôi dưỡng cho đến sản phẩm lợn; các hộ chăn nuôi phải thực hiện an toàn sinh học; xử lý nghiêm minh trường hợp vi phạm; quy định rõ thế nào là vi phạm giấu dịch và cơ sở chăn nuôi phải được hỗ trợ khi tiêu hủy.
Khi có sự quyết liệt trong việc triển khai các giải pháp cùng với chế tài đủ sức răn đe thì dịch bệnh sẽ nhanh chóng được dập tắt.
