Cấp cứu ngoại viện hay còn gọi là cấp cứu trước viện, được xem là “tuyến phòng thủ đầu tiên” trong hệ thống y tế, nơi từng phút giây có thể quyết định sự sống còn của bệnh nhân. Ở các nước phát triển, dịch vụ này đóng vai trò như một phần không thể thiếu của y tế công cộng. Tại Mỹ, nhờ hệ thống cấp cứu ngoại viện hiện đại, tỷ lệ tử vong do chấn thương giảm 20–40%; còn tại Đức, con số này giảm trung bình 35%.
Tuy nhiên, ở Việt Nam, hệ thống cấp cứu ngoại viện đang đối mặt với nhiều khó khăn về nhân lực, cơ sở vật chất và hành lang pháp lý. Nghị quyết số 72-NQ/TW của Bộ Chính trị về tăng cường công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới đặt mục tiêu xây dựng hệ thống cấp cứu ngoại viện hiện đại, liên thông và đồng bộ, đáp ứng yêu cầu phát triển y tế quốc gia.
Thiếu và yếu từ nhân lực đến phương tiện
Tại Trung tâm Cấp cứu 115 Hà Nội, từ 8h sáng đến 3h chiều đã có hơn 40 chuyến xe cấp cứu di chuyển; trung bình mỗi ngày trung tâm nhận 100–120 cuộc gọi cấp cứu, trong đó nhiều ca phải nhờ bệnh viện hỗ trợ vì xe 115 không đủ quay vòng.
Hiện Hà Nội có 8 trạm cấp cứu 115 với 15 xe cứu thương đang hoạt động, song theo khảo sát của các chuyên gia Pháp năm 2020, con số này mới chỉ đáp ứng khoảng 10% nhu cầu cấp cứu. Trong khi theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Hà Nội cần ít nhất 100 xe cấp cứu mới đạt yêu cầu.
Bác sĩ Trần Anh Thắng, Phó Giám đốc Trung tâm Cấp cứu 115 Hà Nội, cho biết:“Nhân lực y tế, đặc biệt là bác sĩ trên xe cấp cứu, vẫn thiếu trầm trọng. Số bác sĩ chỉ đạt 60–70% nhu cầu. Trang thiết bị chưa đồng bộ, nhiều xe đã cũ nát. Hơn nữa, 7/8 trạm cấp cứu hiện vẫn phải ở nhờ các cơ sở y tế khác. Vấn đề tài chính cũng là bài toán khó, khi có tới 50% chuyến cấp cứu bị thất thu”.
Không chỉ thiếu phương tiện, nhân lực và tài chính, hành lang pháp lý cho hoạt động cấp cứu ngoại viện cũng còn hạn chế. Nhiều địa phương chưa có cơ chế phối hợp giữa y tế, công an, giao thông hay phòng cháy chữa cháy. Việc cấp cứu tại vùng ven, vùng ngoại ô gặp nhiều trở ngại do thiếu mạng lưới kết nối và cơ chế điều hành thống nhất.
Theo thống kê của Cục Quản lý khám chữa bệnh (Bộ Y tế), mỗi năm nước ta có hơn 20.000 trường hợp tử vong trên đường đến bệnh viện hoặc khi tới viện đã quá muộn, phần lớn vì chậm trễ trong tiếp cận dịch vụ cấp cứu chuyên nghiệp. Đây là con số báo động cho thấy năng lực cấp cứu ngoại viện chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế.
Bên cạnh đó, nguồn lực đào tạo nhân viên cấp cứu ngoại viện chuyên biệt gần như chưa có. Nhiều nhân viên 115 xuất phát từ điều dưỡng hoặc bác sĩ đa khoa, chưa được huấn luyện bài bản về cấp cứu tiền viện, kỹ năng sơ cấp cứu tại hiện trường hay phối hợp liên lực lượng.
Một thực tế khác là nhận thức xã hội về vai trò của cấp cứu ngoại viện còn hạn chế. Ở nhiều nơi, người vẫn tự đưa người thân đến bệnh viện thay vì gọi 115, do lo ngại chi phí hoặc nghĩ rằng xe cứu thương đến chậm. Điều này không chỉ làm tăng rủi ro tử vong mà còn gây quá tải cho bệnh viện tuyến cuối.
Nghị quyết 72 – tạo hành lang chính sách cho hệ thống cấp cứu hiện đại
Trước thực trạng đó, Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị đã xác định phát triển hệ thống cấp cứu ngoại viện là một nhiệm vụ trọng tâm trong chiến lược bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân giai đoạn mới.
Nghị quyết nhấn mạnh yêu cầu xây dựng hệ thống cấp cứu ngoại viện đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, bảo đảm tính liên thông, hiệu quả và sẵn sàng ứng phó các tình huống khẩn cấp y tế. Đồng thời, phát triển mô hình “cấp cứu liên ngành”, huy động lực lượng y tế, công an, quân đội, phòng cháy chữa cháy, giao thông… cùng tham gia.
BS Trần Anh Thắng cho biết, hiện Bộ Y tế đang triển khai Đề án phát triển hệ thống cấp cứu ngoại viện giai đoạn 2025–2030, trước mắt thực hiện thí điểm tại 6 tỉnh, thành phố lớn. Đề án đặt ra mục tiêu xây dựng mạng lưới cấp cứu đồng bộ trên phạm vi cả nước, trong đó tập trung thành lập các trung tâm điều phối cấp cứu vùng, ứng dụng công nghệ số trong công tác điều hành và quản lý. Cùng với đó, Bộ Y tế sẽ chuẩn hóa đội ngũ nhân viên cấp cứu ngoại viện, xây dựng chương trình đào tạo chuyên biệt nhằm nâng cao năng lực chuyên môn. Ngoài ra, đề án còn hướng tới việc phát triển hệ thống tổng đài cấp cứu thống nhất toàn quốc, đồng thời bảo đảm mỗi tỉnh, thành có ít nhất một trung tâm cấp cứu ngoại viện hoạt động độc lập, chuyên nghiệp và hiệu quả.
"Để phát triển hệ thống cấp cứu ngoại viện bền vững, phải đồng bộ cả bốn yếu tố: con người – cơ sở vật chất – công nghệ – cơ chế điều hành. Không thể chỉ ưu tiên một khâu riêng lẻ. Cần đào tạo đội ngũ nhân viên cấp cứu chuyên biệt; đồng thời có cơ chế liên thông giữa các đơn vị y tế, công an, quân đội... để người dân được tiếp cận cấp cứu nhanh nhất và hiệu quả nhất”, BS Trần Anh Thắng nhấn mạnh.
Một số chuyên gia đề xuất cần xây dựng Trung tâm huấn luyện cấp cứu ngoại viện quốc gia, tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về cấp cứu tiền viện, sơ cứu cộng đồng và quản lý khẩn cấp. Cùng với đó, ứng dụng công nghệ số như bản đồ định vị, trí tuệ nhân tạo và tổng đài điều phối thông minh sẽ giúp tối ưu hóa thời gian phản ứng.
Song song, Nhà nước cần ban hành cơ chế tài chính riêng cho dịch vụ cấp cứu ngoại viện, trong đó xem xét bảo hiểm y tế chi trả một phần chi phí cấp cứu để giảm gánh nặng cho người dân. Việc xã hội hóa, hợp tác công – tư trong đầu tư xe cứu thương, thiết bị y tế cũng là hướng đi khả thi.
Cấp cứu ngoại viện – nhu cầu xã hội thiết yếu
Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, tỷ lệ tai nạn giao thông, đột quỵ và bệnh lý tim mạch ngày càng gia tăng, cấp cứu ngoại viện không chỉ là dịch vụ y tế, mà đã trở thành nhu cầu thiết yếu của người dân. Mỗi cuộc gọi 115 không chỉ mang ý nghĩa cứu người, mà còn thể hiện năng lực phản ứng của cả hệ thống y tế.
Nghị quyết 72 của Bộ Chính trị mở ra cơ hội lớn để thay đổi căn bản hoạt động cấp cứu ngoại viện, hướng tới một hệ thống hiện đại, chuyên nghiệp, lấy người dân làm trung tâm. Song để hiện thực hóa mục tiêu này, rất cần sự vào cuộc quyết liệt của các bộ, ngành và chính quyền địa phương, cùng với sự chung tay của toàn xã hội.
Từ “tuyến phòng thủ đầu tiên” đến “lá chắn sinh mệnh” của người dân, cấp cứu ngoại viện đang cần một bước đột phá mạnh mẽ, không chỉ trong chính sách, mà cả trong nhận thức và hành động để mỗi cuộc gọi cấp cứu đều trở thành cơ hội được sống.
