Ngày 28/12, Phó tổng Thanh tra Chính phủ Trần Ngọc Liêm ký kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo; Thời kỳ thanh tra từ 1/1/2014 đến ngày 31/12/2018.
Tại Bộ Giáo dục và Đào tạo, thanh tra về sách giáo khoa (việc quy định tiêu chuẩn, quy trình biên soạn, chỉnh sửa sách giáo khoa, thẩm định, duyệt, xuất bản, in và phát hành sách giáo khoa); việc quản lý, triển khai, thực hiện một số dự án đầu tư cho giáo dục, đào tạo.
Đối với công tác quản lý nhà nước về sách giáo khoa được biên soạn theo Nghị quyết 40/2000/QH10 của Quốc hội, Thanh tra Chính phủ đã đã chỉ ra một số hạn chế, thiếu sót, vi phạm. Cụ thể:
Bộ GD-ĐT đã không cung cấp được Bản thảo mẫu SGK được Bộ trưởng GD-ĐT phê duyệt làm cơ sở đối chiếu SGK hiện hành với Bản thảo mẫu SGK đã được phê duyệt; Khi biên soạn SGK đã thiết kế một số bảng số liệu để trống nên học sinh có thể viết vào SGK (73/193 cuốn); Từ năm 2014 đến 8/2019, 73/193 cuốn SGK học sinh có thể viết vào SGK đã được in, phát hành và bán được tổng số là 303.058.000 bản. Trường hợp 65% SGK có các trang sách học sinh có thể viết vào không dùng lại được, gây lãng phí cho gia đình học sinh và xã hội thì giá trị lãng phí (tạm tính) là hơn 2.300 tỷ đồng.
Bên cạnh đó, Bộ GD-ĐT đã ban hành văn bản số 2372 (ngày 11/4/2013) về việc sử dụng sách, tài liệu tham khảo trong trường phổ thông, có nội dung hướng dẫn: Sách bài tập do NXB Giáo dục Việt Nam tổ chức biên soạn dựa theo SGK, được Bộ GD-ĐT thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành. Thực rế, việc tổ chức biên soạn, biên tập, xuất bản, in ấn và phát hành các loại sách bài tập, sách tham khảo thuộc chức năng, nhiệm vụ của NXB (là đơn vị thống lĩnh thị trường, độc quyền tổ chức biên soạn, biên tập, in ấn, xuất bản và phát hành sách bài tập). Điều này theo Thanh tra Chính phủ gây nhầm lẫn cho học sinh, phụ huynh học sinh và xã hội hiểu rằng sách bài tập được NXB xuất bản cũng là tài liệu bắt buộc phải mua kèm theo SGK, dẫn đến thực tiễn hầu hết gia đình học sinh khi mua SGK đều mua sách bài tập kèm theo do NXB phát hành, có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ GD-ĐT là cơ quan quản lý nhà nước với NXB trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.
Cũng liên quan đến sách giáo khoa được biên soạn theo Nghị quyết 40/2000/QH10 của Quốc hội, thanh tra tại công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (về SGK), Thanh tra Chính phủ đã chỉ ra một số hạn chế, thiếu sót, vi phạm. Cụ thể:
Giai đoạn 2014-2018, quá trình xây dựng giá gói thầu in SGK, hạch toán của NXB có sai sót dẫn đến gia đình học sinh (là khách hàng) phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký giá từ năm 2011 (được ấn định trên bìa SGK) cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá với số tiền khoảng 85.167,5 triệu đồng; việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in, nhà thầu in, phát hành, kinh doanh SGK còn một số thiếu sót, vi phạm dẫn đến giá SGK đã được NXB đăng lý từ năm 2011 cao bất hợp lý.
NXB chưa thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành, định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh, tỷ lệ chiết khấu của SGK cao, chưa thực hiện tiết kiệm chi phí nhằm giảm giá thành SGK, chưa thực hiện tái cấu trúc và nâng cao công tác quản trị doanh nghiệp… Trong khi NXB là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường, doanh nghiệp độc quyền biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in, phát hành, kinh doanh SGK đối với SGK được biên soạn theo nghị quyết số 40/2000/QH10, gia đình học sinh phải mua SGK theo giá ấn định trên bìa sách.
Như vậy, theo Thanh tra Chính phủ, NXB Giáo dục Việt Nam có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của Luật Cạnh tranh; xây dựng mức giá để đăng ký sai so với hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định, có dấu hiệu vi phạm quy định trong lĩnh vực đấu giá, quy định về đăng ký giá SGK.
Do thời kỳ thanh tra từ 2014-2018, trong khi đó SGK được NXB đăng ký giá từ năm 2011 nên chưa xác định được cụ thể, chính xác số tiền học sinh đã mua SGK cao hơn giá SGK mà NXB phải đăng ký đúng giá từ năm 2011 đến nay.
Từ những hạn chế, thiếu sót, vi phạm được chỉ ra, Thanh tra Chính phủ đã kiến nghị Thủ tướng chính phủ cho chuyển thông tin 2 nội dung sang Bộ Công an xem xét, xử lý theo quy định:
Thứ nhất, nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập, sách tham khảo có dấu hiệu "lợi ích nhóm" giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo là cơ quan quản lý nhà nước với Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.
Thứ hai, nội dung lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh của Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam có nhiều dấu hiệu bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.
Ngoài ra, thanh tra Chính phủ cũng kiến nghị kiểm điểm trách nhiệm và có hình thức xử lý nghiêm trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với Bộ trưởng, Lãnh đạo Bộ được phân công phụ trách (theo từng thời kỳ); tổ chức kiểm điểm, xử lý nghiêm trách nhiệm theo đúng quy định của pháp luật đối với: Đơn vị, Người đứng đầu, cấp phó của Người đứng đầu đơn vị thuộc Bộ (theo từng thời kỳ) có liên quan đến những thiếu sót, khuyết điểm, vi phạm thuộc trách nhiệm của đơn vị được nêu trong Kết luận thanh tra…
