Là chuyên gia giáo dục, tham gia biên soạn chương trình, sách giáo khoa và trực tiếp giảng dạy môn Ngữ văn, TS. Nguyễn Thị Hậu có hàng trăm bài giảng được ghi hình phát sóng và được sự đón nhận của hàng nghìn giáo viên, học sinh trên cả nước. Trước kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025, phóng viên VOV2 có cuộc trao đổi với TS. Nguyễn Thị Hậu về quan điểm về đề văn hay, cách xây dựng đáp án mở cho đề Văn mở và kinh nghiệm làm bài thi để đạt kết quả cao nhất.
PV: Thưa Tiến sĩ, kỳ thi tốt nghiệp THPT đã đến rất gần, TS có thể chia sẻ với các thí sinh, đặc biệt với những em " sợ" Văn, kỹ năng quan trọng khi làm bài thi môn ngữ văn?
TS. Nguyễn Thị Hậu: Các em thí sinh dù sợ môn Văn cũng cần chú ý mấy điểm sau: Đề thi sẽ chạm đến một số thể loại: truyện, thơ, văn bản nghị luận, văn bản thông tin.
Điều đầu tiên, các em phải đọc trong SGK của lớp hoặc tìm trên mạng internet để hiểu đặc trưng của 4 thể loại này.
Về kỹ thuật đọc hiểu, do ngữ liệu của đề thi dài nên để đọc hiểu văn bản văn xuôi, các em phải đọc rất nhanh và chú trọng các câu hỏi cuối bài, nhìn xem ngữ liệu nào người ta hỏi thì trả lời chứ không đọc hết, sẽ "cháy" thời gian. Phần phân tích thơ, cần nắm bắt được giá trị nghệ thuật và chủ đề của tác phẩm.
Về kinh nghiệm viết nghị luận, các em phải chú ý đến nghị luận văn học ở lớp 12 có phần nghị luận so sánh 2 văn bản văn học. Để làm tốt, các em phải đọc kỹ phần lý thuyết để biết cách đối chiếu, so sánh nội dung, nghệ thuật của 2 văn bản khác nhau.
Phần nghị luận xã hội chủ đề rất rộng. Để viết được nghị luận xã hội, nên ra đề mở và đáp án mở để học sinh có thể nói được tinh thần, qua đó người chấm đánh giá được năng lực viết của học sinh. Và trong việc ôn thi môn Ngữ văn, quan trọng là có kỹ năng và bí quyết về mặt tâm lý chuẩn bị khi bước vào phòng thi để có thể thành công ngay từ phút đầu.
PV: Thưa Tiến sĩ, thế nào là một đề Văn hay?
TS. Nguyễn Thị Hậu: Một đề Văn đúng cần bám sát Chương trình GDPT 2018, phải rà soát thật chuẩn từng chữ, có khi chỉ 1 từ nếu không đọc kỹ chúng ta sẽ ra đề phạm. Đề đã đúng nhưng phải hay, hay ở chỗ chọn ngữ liệu thế nào mà có thể trùm được cả phần đọc hiểu sang phần phân tích nghị luận văn học và hay nữa là liên quan cả đến phần viết nghị luận xã hội. Ngữ liệu hay có thể bao trùm cả bài thi. Cá nhân tôi mong ngữ liệu liên thông với nhau để thí sinh từ kỹ năng đọc hiểu sang kỹ năng viết. Như vậy mới đánh giá thực sự năng lực học sinh, điểm đầu ra của học sinh.
Một đề Văn hay là không có sạn cả phần lọc ngữ liệu và câu hỏi của đề thi. Người ra đáp án cũng phải nắm bắt được các tình huống trả lời của học sinh, đoán được tâm lý, kỹ năng của các em ở mọi vùng miền để ra đề không sạn. Đó là yếu tố làm nên đề hay.
PV: Thưa Tiến sĩ, khi gặp và chấm những bài văn có cách nhìn vấn đề khác biệt, cán bộ chấm thi cần có sự tôn trọng sự khác biệt đó như thế nào?
TS. Nguyễn Thị Hậu: Có nhiều tình huống cá biệt, có những em không làm bài, nhưng có em cá biệt về quan điểm, chẳng hạn dù đề bài hỏi về tính tích cực nhưng học sinh lại nhìn theo hướng tiêu cực. Nhưng nếu nhìn theo hướng tiêu cực mà bạn ấy lập luận hay, lập luận đúng và có tính thuyết phục, vì nghị luận là bàn bạc về một vấn đề của mỗi người miễn là anh đưa ra luận điểm, quan điểm của mình thuyết phục người nghe. Ví dụ, bài thơ “Trong đầm gì đẹp bằng sen", hay và có nhiều cách nhìn. Hầu hết chúng ta đều hiểu yếu tố tích cực: bông hoa sen rất đẹp, dù lớn lên từ bùn. Nhưng có nhà phê bình văn học lại phê bình bông hoa sen là sự vô ơn với đầm lầy, vì từ sự hôi thối của đầm lầy trở thành bông hoa xinh đẹp gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn. Mỗi người có góc nhìn, quan điểm khác nhau, không thể cấm đoán. Nên khi gặp trường hợp ấy, hội đồng thi cần ngồi lại với nhau và đặt quyền lợi của học sinh lên trên hết, vì đây là bước ngoặt trong cuộc sống của học sinh.
PV: Thưa Tiến sĩ, ngoài việc kiểm tra kiến thức của học sinh, môn Ngữ văn còn mang nhiệm vụ giúp học sinh rèn luyện kỹ năng phản biện. Điều này có tác động thế nào tới đáp án chấm môn Ngữ văn?
TS. Nguyễn Thị Hậu: Tính phản biện là một năng lực mà Chương trình GDPT 2018 đề cập. Mọi kiến thức đến, mình đều phải có năng lực tiếp nhận, phản biện và tìm hiểu sâu nó. Kỹ năng phản biện là kỹ năng lập luận vấn đề được đánh giá cao ở bài nghị luận xã hội và lập luận vấn đề cần có quá trình học bài bản. Học sinh không tự giỏi lên được khi nghị luận xã hội, mà qua rèn giũa, trải qua nhiều kiểu đề khác nhau, học sinh sẽ rút ra được mỗi dạng đề có thể học theo cách khác nhau. Kinh nghiệm của chúng tôi là không một đề nghị luận nào lại cố đóng khung nó lại để điền đáp án, theo đúng công thức. Vì không có công thức nào cho hàng vạn đứa trẻ, mỗi đứa trẻ có công thức riêng, có điều lập luận của họ có mang sức thuyết phục, có những yếu tố luận điểm, luận cứ thuyết phục hay không. Tôi cho rằng hiện nay chúng ta phải đầu tư cho các em rất nhiều về tư duy và phương pháp lập luận, đó chính là kỹ thuật dạy viết cho học sinh.
PV: Xin cảm ơn Tiến sĩ!./.
