Sáng 26/5, Quốc hội nghe trình bày Tờ trình và Báo cáo thẩm tra Dự án Luật Tương trợ tư pháp về hình sự. Với nhiều điểm mới, luật được kỳ vọng tạo hành lang pháp lý rõ ràng, chặt chẽ hơn trong hợp tác quốc tế về hình sự, đặc biệt là lĩnh vực dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành án, vốn nhiều năm qua còn gặp vướng mắc do thiếu quy định riêng biệt.
Dự án Luật gồm 4 chương, 39 điều, lần đầu tiên tách bạch hoàn toàn lĩnh vực tương trợ tư pháp về hình sự khỏi Luật Tương trợ tư pháp năm 2007. Đây là bước đi quan trọng nhằm xử lý bài bản các yêu cầu về lấy lời khai trực tuyến, cung cấp chứng cứ, truy tìm tài sản phạm tội và đặc biệt là dẫn độ hoặc chuyển giao người phạm tội, trong bối cảnh tội phạm xuyên quốc gia gia tăng.
Viện kiểm sát nhân dân tối cao (VKSNDTC), với vai trò là cơ quan chủ trì soạn thảo và cũng là cơ quan trung ương trong tương trợ hình sự, được giao thẩm quyền chủ động tiếp nhận, đánh giá và quyết định yêu cầu tương trợ từ nước ngoài. Cơ chế này giúp rút ngắn thời gian xử lý, tăng tính linh hoạt, nhưng vẫn đặt trên nguyên tắc “có đi có lại”, có tham khảo ý kiến Bộ Ngoại giao và cơ quan liên quan khi cần thiết.
Một trong những điểm nhấn được các đại biểu và Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đặc biệt quan tâm là xử lý yêu cầu có liên quan đến hình phạt tử hình. Luật bổ sung cơ chế xem xét riêng với các yêu cầu này - vốn từng khiến nhiều nước từ chối dẫn độ hoặc hỗ trợ Việt Nam vì quan ngại nhân quyền.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, quy định mới sẽ tháo gỡ các khó khăn trong thực tiễn dẫn độ và được Văn phòng Chủ tịch nước thống nhất. Tuy vậy, cần cân nhắc kỹ để không ảnh hưởng đến nguyên tắc độc lập xét xử của Tòa án.
Dự thảo cũng kế thừa và mở rộng quy định cho phép chuyển giao tạm thời người đang bị tạm giam hoặc chấp hành án tù để hỗ trợ điều tra tại nước ngoài. Đây là điểm mới quan trọng, giúp các cơ quan tố tụng các quốc gia dễ dàng hợp tác trong những vụ án phức tạp, liên quốc gia. Thời gian người bị chuyển giao sẽ được tính vào thời hạn thi hành án tại Việt Nam.
Ủy ban thẩm tra kiến nghị bổ sung điều kiện rõ ràng, như giới hạn thời gian chuyển giao không vượt quá thời hạn thi hành án, kèm theo văn bản cam kết giữa hai quốc gia để bảo đảm quyền lợi pháp lý của người bị chuyển giao.
Về chi phí tương trợ, dự thảo quy định nước được yêu cầu chi trả, trừ khi hai bên có thỏa thuận khác. Tuy nhiên, trong trường hợp Việt Nam là bên yêu cầu và không có điều ước quốc tế làm cơ sở, Ủy ban đề nghị cần quy định chi tiết hơn để tránh bị động và phát sinh gánh nặng ngân sách.
Luật Tương trợ tư pháp về hình sự là bước hoàn thiện hệ thống pháp luật trong tiến trình cải cách tư pháp, đáp ứng yêu cầu hợp tác quốc tế ngày càng sâu rộng. Với các quy định cụ thể về dẫn độ, chuyển giao, hỗ trợ điều tra, luật góp phần quan trọng tăng hiệu quả phòng chống tội phạm xuyên quốc gia, bảo vệ lợi ích quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa.
