Tài nguyên nước Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức lớn

+ Thách thức về nội tại của nguồn nước: Nguồn nước của Việt Nam chủ yếu phụ thuộc vào nước ngoài; Nguồn nước phân bố không đều theo không gian và thời gian; Rừng đầu nguồn bị suy giảm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn sinh thủy trên các lưu vực sông; Tác động của biến đổi khí hậu đã tác động mạnh mẽ đến tài nguyên nước, dự báo đến năm 2030 lượng nước có xu hướng tăng lên. Tuy nhiên, tăng về mùa mưa nhưng lại giảm trong mùa khô.

+ Bên cạnh các thách thức nội tại về nguồn nước nêu trên, áp lực phát triển kinh tế xã hội khiến nhu cầu sử dụng nước gia tăng, ô nhiễm nguồn nước ngày càng nghiêm trọng hơn và nhiều dòng sông dòng chảy đã và đang xu hướng cạn kiệt là một trong các nguyên nhân có thể làm kìm hãm sự phát triển KTXH và suy giảm chất lượng cuộc sống của người dân. Theo dự báo của WB nếu chúng ta không giải quyết triệt để các vấn đề nêu trên thì đến năm 2045 sẽ là quốc gia căng thẳng về tài nguyên nước.

Một số bước tiến mới tại Luật Tài nguyên nước 2023:

- Có thể nói, Luật Tài nguyên nước 2023 là một bước tiến về tư duy, cách tiếp cận về phương thức lý tài nguyên nước, tuy nhiên vẫn theo nguyên tắc cốt lõi quản lý tài nguyên nước như Luật Tài nguyên nước 2012 là quản lý tổng hợp theo lưu vực sông, thống nhất giữa số lượng và chất lượng, giữa nước mặt và nước dưới đất, giữa thượng lưu và hạ lưu. Đây cũng là nguyên tắc cơ bản và tối ưu mà các nước trên thế giới vẫn đang áp dụng trong quản lý tài nguyên nước.

- Luật đã hướng tới quy định tất cả các nội dung về quản lý, bảo vệ, điều hòa, phân phối, phát triển, phục hồi, khai thác, sử dụng tài nguyên nước và phòng, chống tác hại do nước gây ra. Đặc biệt, quy định để phân công, phân cấp rõ trách nhiệm quản lý nhà nước về tài nguyên nước, nguồn nước với trách nhiệm quản lý nhà nước về quy hoạch, xây dựng, vận hành công trình thủy lợi, thủy điện, cấp nước đô thị, cấp nước nông thôn, theo đó, giải quyết những chồng chéo, đan xen, xung đột, có lỗ hổng trong các luật nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước về tài nguyên nước.

- Một bước tiến mới trong tư duy quản lý tài nguyên nước tại Luật Tài nguyên nước 2023 đó là các quy hoạch ngành quốc gia, quy hoạch có tính chất kỹ thuật, chuyên ngành có nội dung khai thác, sử dụng tài nguyên nước, kế hoạch quản lý chất lượng môi trường nước mặt, kế hoạch, chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh phải gắn với khả năng, chức năng nguồn nước, bảo vệ tài nguyên nước, bảo đảm duy trì dòng chảy tối thiểu, không vượt quá ngưỡng khai thác nước dưới đất và phải phù hợp với quy hoạch tài nguyên nước.

- Quy định cụ thể việc điều hòa, phân phối tài nguyên nước: là một trong những công cụ cốt lõi trong việc quản lý, sử dụng, bảo vệ các nguồn nước hiệu quả, bảo đảm an ninh nguồn nước. Luật Tài nguyên nước 2023 đã bổ sung quy định tại Điều 35, Điều 36 các quy định về điều hòa, phân phối tài nguyên nước, trong đó quy định cụ thể việc xây dựng kịch bản nguồn nước; việc lập kế hoạch khai thác, sử dụng tài nguyên nước; việc xây dựng, tổ chức thực hiện phương án điều hòa, phân phối tài nguyên nước; tổ chức thực hiện các biện pháp ứng phó, giảm thiểu thiệt hại do hạn hán, thiếu nước gây ra trên các lưu vực sông. Trong đó, quy định cụ thể trách nhiệm của Bộ Tài nguyên và Môi trường, các bộ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trong việc xây dựng, thực hiện phương án điều hòa, phân phối tài nguyên nước và các biện pháp ứng phó, khắc phục khi tình trạng thiếu nước xảy ra.

- Bổ sung quy định nhằm hiện đại hóa, chuyên nghiệp hóa công tác quản lý tài nguyên nước: hướng tới quản trị tài nguyên nước quốc gia trên nền tảng công nghệ số thông qua hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu tài nguyên nước quốc gia, hệ thống công cụ hỗ trợ ra quyết định. Đây là một trong những điểm nổi bật của Luật tài nguyên nước 2023. Nền tảng công nghệ số sẽ được đẩy mạnh ứng dụng trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý trong quá trình quyết định điều hòa, phân phối tài nguyên nước, vận hành hồ chứa, liên hồ chứa, giảm thiểu tác hại do nước gây ra, đặc biệt khi xảy ra tình trạng hạn hán, thiếu nước trên các lưu vực sông. Đồng thời, giảm thiểu nhân lực, chi phí vận hành, quản lý.

- Bổ sung quy định nhằm quản lý tài nguyên nước bằng công cụ kinh tế: hướng tới chuyển dần từ quản lý bằng công cụ hành chính sang quản lý bằng công cụ kinh tế là một cách tiếp cận hiện đại, được áp dụng ở rất nhiều các nước tiên tiến trên thế giới như Pháp, Úc, Hàn Quốc, Mỹ....

- Bổ sung các quy định để đẩy mạnh xã hội hóa trong lĩnh vực tài nguyên nước nhằm huy động nguồn lực cho quản lý tài nguyên nước được chú trọng trong bối cảnh nguồn lực Nhà nước còn hạn chế: Luật Tài nguyên nước 2023 đã bổ sung quy định về nguồn lực cho bảo vệ, phát triển tài nguyên nước, trong đó có nguồn vốn xã hội hóa. Quy định các hoạt động đầu tư phát triển, tích trữ nước và phục hồi nguồn nước ưu tiên thực hiện theo hình thức xã hội hóa và chính sách ưu tiên.

Với quan điểm là phát triển kinh tế gắn liền với việc "đầu tư lại’’ trong công tác bảo vệ, phát triển tài nguyên nước, cải tạo cảnh quan, bảo tồn giá trị của hệ sinh thái liên quan đến nước.