Những món quen nhưng tiềm ẩn nguy hiểm
Biển Việt Nam đa dạng và phong phú về thành phần loài hải sản. Nhiều loài cá biển là thực phẩm ngon, giàu đạm và khoáng chất, từ lâu đã gắn liền với bữa cơm và những bữa tiệc của người Việt.
Thế nhưng, bên cạnh giá trị dinh dưỡng, không ít loài cá biển tiềm ẩn nguy cơ gây ngộ độc, thậm chí đe dọa tính mạng. Anh Nhu và anh Nại - những ngư dân nhiều năm đi biển ở Đà Nẵng chia sẻ: "Nhiều khi ăn trúng cái này cái kia là ngộ độc liền. Ví dụ như cá nóc, biết mần thì không bị, còn không biết mà làm vỡ mật là trúng độc. Có con mình biết có độc thì không ăn, cá nóc giờ cũng ít người ăn rồi".
BS Nguyễn Hoài Thu, Phòng khám chuyên khoa Dinh dưỡng VIAM giải thích, trong cơ thể những loài hải sản có độc, trứng và gan thường là nơi chứa nhiều độc tố nhất. Nhưng có những loài mà chất độc lại nằm ngay trong thịt hoặc da, khiến người tiêu dùng gần như không thể nhận biết bằng mắt thường hay mùi vị.
Chị Nguyễn Thanh Xuân - chủ cửa hàng hải sản trên phố Lạc Long Quân, Hà Nội vì thế chỉ chọn bán những loại quen thuộc: "Lắm người ăn tôm cũng bị dị ứng, ăn ghẹ cũng bị dị ứng. Tôi chỉ nhập những loại quen thuộc, thường xuyên đánh bắt, chứ hàng lạ lẫm thì không bao giờ dám mua"
Theo các chuyên gia, ciguatoxin - độc tố gây ngộ độc cá biển không phải mới xuất hiện. Một số báo cáo y tế cho thấy mỗi năm Việt Nam ghi nhận nhiều ca rải rác từ ven biển tới các đô thị lớn, đặc biệt trong mùa du lịch. Nguy cơ không chỉ nằm ở những loại cá “lạ”, mà cả những món quen nếu được đánh bắt ở vùng có rạn san hô và không được kiểm soát nguồn gốc.
Độc tố bền vững, triệu chứng xuất hiện nhanh và kéo dài
Gần đây, Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai tiếp nhận 8 bệnh nhân của hai gia đình ở Hà Nội và Quảng Ninh. Trước đó, họ cùng ăn bữa hải sản có cá biển mua tại địa phương, chế biến tại nhà. Chỉ vài giờ sau, một người bắt đầu cảm thấy tê râm ran ở đầu lưỡi, rồi lan ra các đầu ngón tay, ngón chân. Người khác thì thấy nóng rát ở họng, buồn nôn, đau quặn bụng, tiêu chảy.
“Đó là những biểu hiện rất điển hình của ngộ độc ciguatoxin” - BS Nguyễn Hoài Thu cho biết. Loại độc tố này do một số loài vi tảo sống trên rạn san hô tạo ra, rồi tích lũy qua chuỗi thức ăn từ cá nhỏ sang cá lớn. Khi vào cơ thể người, nó tấn công trực tiếp vào hệ thần kinh và có thể làm rối loạn nhịp tim, tụt huyết áp.
BS Nguyễn Hoài Thu nhấn mạnh, các triệu chứng thường khởi phát rất sớm, bắt đầu từ những rối loạn tiêu hóa như buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy. Sau đó là cảm giác tê bì, rối loạn cảm giác nóng – lạnh, hoặc những cơn mệt lả vì nhịp tim chậm bất thường.
“Không phải ai cũng xuất hiện tất cả các dấu hiệu này cùng lúc. Mức độ nặng nhẹ phụ thuộc vào lượng cá ăn và hàm lượng độc tố trong đó”, BS Thu cho biết.
Cũng theo BS Nguyễn Hoài Thu, các loài cá như cá hồng, cá chình, cá vược, cá tầm… nếu sống ở vùng có rạn san hô và đạt trọng lượng từ 3 – 5 kg trở lên là nhóm có nguy cơ cao. Độc tố tập trung nhiều ở nội tạng, trứng, mỡ và vùng đầu cá. Loại bỏ các phần này có thể giảm bớt nguy cơ nhưng không loại trừ hoàn toàn.
“Ciguatoxin không mùi, không vị, và đặc biệt không bị phá hủy ở nhiệt độ cao. Dù hấp, nướng hay cấp đông, độc tố vẫn tồn tại” BS Thu giải thích. Điều đó đồng nghĩa, cảm quan và các phương pháp chế biến thông thường hoàn toàn không giúp loại bỏ nguy cơ.
Giải pháp duy nhất là chọn cá từ nguồn tin cậy, rõ vùng đánh bắt, và hạn chế ăn các loài cá lớn sống ở rạn san hô.“Bên cạnh đó, chế biến kỹ vẫn cần thiết để phòng các nguy cơ khác như nhiễm khuẩn hay ký sinh trùng”, bác sĩ nói thêm.
Hiện chưa có thuốc đặc trị ciguatoxin. Việc xử trí chủ yếu là điều trị triệu chứng và hỗ trợ. Trong lúc chờ đến cơ sở y tế, người dân tuyệt đối không tự gây nôn hay uống thuốc bừa bãi; nên giữ ấm, nghỉ ngơi, và ghi nhớ loại cá đã ăn để bác sĩ có thông tin xử trí. “Tỷ lệ tử vong trung bình chỉ khoảng 0,5%, nhưng ở nơi điều kiện y tế hạn chế có thể lên tới 5 – 10%” BS Nguyễn Hoài Thu cảnh báo.
Đáng lo là độc tố Ciguatoxin có thể để lại rối loạn cảm giác kéo dài hàng tháng, thậm chí vài năm. Một số trường hợp tái phát triệu chứng khi uống rượu bia hoặc khi bị kích thích mạnh. “Chính vì thế, khi xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nào sau khi ăn cá biển, người dân tuyệt đối không tự điều trị ở nhà mà cần đến ngay cơ sở y tế” BS Thu khuyến cáo.
