So với trước đây, mô hình bệnh tật của Việt Nam đã thay đổi. Theo thống kê, nguyên nhân khiến bệnh nhân tử vong do bệnh lây nhiễm đã giảm từ 53% xuống còn 11%. Nhưng bệnh nhân tử vong do bệnh không lây nhiễm lại tăng lên gần 80%.
Trong cuộc trao đổi với Phóng viên VOV2, TS.BS Trương Hồng Sơn cho rằng: các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, huyết áp, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, đái tháo đường, xương khớp bị ảnh hưởng bới yếu tố môi trường và dinh dưỡng. Trong đó, thói quen ăn uống những sản phẩm nhiều đường, nhiều muối, thức ăn nhanh, thực phẩm siêu chế biến… là nguyên nhân khiến số người mắc bệnh mạn tính gia tăng.
Về đường, Tổ chức Y tế thế giới (viết tắt là WHO) đưa ra khuyến nghị là 20gr đường/ngày/người nhưng người Việt đã dùng gấp đôi lượng đường so với khuyến cáo. Chỉ cần uống một lon nước ngọt đã tiêu thụ 35gr đường, ăn một bát hủ tiếu đã dùng 1-2 thìa đường. Ăn nhiều đường tăng nguy cơ bị thừa cân béo phì, kháng insulin, mắc bệnh đái tháo đường, gan nhiễm mỡ, rối loạn chuyển hóa và bệnh tim mạch.
Về muối, WHO khuyến nghị 5gr muối/ngày/người nhưng chỉ ăn một bát phở cũng khiến lượng muối tiêu thụ lên đến 3,5gr, đó là chưa kể ăn các thực phẩm khác. Thói quen ăn nhiều muối sẽ gây ra vấn đề tích nước, tăng thêm nguy cơ về tim mạch, suy thận, huyết áp…
Sản phẩm chứa nhiều đường, nhiều muối, đồ ăn nhanh, sản phẩm siêu chế biến… nguy hiểm đối với sức khỏe nhưng ở nước ta lại đang có “khoảng trống” trong cơ chế kiểm soát các thực phẩm này.
“Việt Nam có Chiến lược quốc gia về phòng chống bệnh không lây nhiễm trong giai đoạn 2015-2025. Trong đó có các điểm về giảm tiêu thụ về muối đường và các chất béo bão hòa. Chương trình sức khỏe VN năm 2018 của Chính phủ yêu cầu giảm 30% lượng muối tiêu thụ bình quân và cũng đặt ra mục tiêu giảm 10% tỷ lệ thừa cân béo phì ở trẻ hoặc giảm 20% mức tiêu thụ đồ uống có đường.
Luật ATTP năm 2010, sửa đổi năm 2018, trong đó cũng quy định về các sản phẩm không có lợi cho sức khỏe thì được kiểm soát như thế nào. Tuy nhiên, từ trước đến nay mới chỉ dừng ở việc có luật chứ chưa có giải pháp và hành động cụ thể để luật thực thi, đi vào cuộc sống” – TS.BS Trương Hồng Sơn nói.
Tại buổi thảo luận về dự án Luật Phòng bệnh vào chiều ngày 10/11 vừa qua, một số đại biểu Quốc hội đề xuất cần có cơ chế kiểm soát toàn diện đối với nhóm sản phẩm làm gia tăng các bệnh không lây nhiễm này. Ngay lập tức, vấn đề nhận được nhiều sự quan tâm, bởi liên quan trực tiếp đến thói quen tiêu dùng, sức khỏe cộng đồng và cả chính sách kinh tế.
TS.BS Trương Hồng Sơn cho rằng, việc đưa vấn đề kiểm soát thực phẩm gây gia tăng bệnh không lây nhiễm vào quy định Luật Phòng bệnh là bước đi mang tính chiến lược, thể hiện cách tiếp cạnh “phòng bệnh từ gốc”. Ông đề xuất nên xây dựng “thuế sức khỏe” đối với các sản phẩm này để nâng cao ý thức trách nhiệm cho các nhà sản xuất, doanh nghiệp. Trên thế giới, đã có nhiều nước áp dụng mức “thuế sức khỏe” và đã thành công.
Ví dụ như ở Mehico áp dụng mức thuế 10% đối với đồ uống có đường, sau đấy thống kê thấy rằng lượng tiêu thu đồ uống này giảm 12%. Ở Anh, sau khi áp thuế thì một nửa các doanh nghiệp tự nguyện giảm lượng đường trên sản phẩm.
“Tôi đã làm việc nhiều với nhiều doanh nghiệp sản xuất sản phẩm đồ uống có đường ở Việt Nam được biết, họ đã thử giảm lượng đường đi nhưng sau đấy do không bán được hàng nên họ lại làm tăng trở lại. Bởi vì, nếu tăng lượng đường trong sản phẩm sẽ gây nghiện cho người tiêu dùng, làm cho họ cảm thấy dễ chịu hơn khi sử dụng. Trong ngắn hạn, những người này sẽ bị nghiện. Vì vậy, nếu như, chúng ta không có giải pháp đánh thuế thì các nhà sản xuất sẽ cạnh tranh với nhau và sẽ đẩy lượng đường lên. Nhưng nếu dùng bài toán về kinh tế thì các nhà sản xuất sẽ cân nhắc. Do đó, muốn kiểm soát hiệu quả các yếu tố nguy cơ gây bệnh không lây nhiễm không đơn thuần chỉ là kiêu gọi người dân ăn ít đi” – TS.BS Trương Hồng Sơn cho hay.
Hạn chế quảng cáo những thực phẩm không lành mạnh, bắt buộc ghi rõ cảnh báo dinh dưỡng trên bao bì, quy định trần dinh dưỡng cho các nhóm sản phẩm chế biến sẵn… cũng là những giải pháp được đưa ra. Tuy nhiên, vấn đề kiểm soát nhóm thực phẩm này lại không chỉ riêng của ngành y tế.
“Tôi nghĩ không ai muốn tạo ra sản phẩm có hại cho sức khỏe người dân cả, vì vậy đó là giải pháp mang tính tổng thể bao gồm cả Bộ Y tế, Bộ Giáo dục đào tạo và Bộ Tài chính cùng đưa ra giải pháp chiến lược và điều chỉnh hành vi tiêu dùng”.
Việc kiểm soát sản phẩm gây gia tăng bệnh không lây nhiễm không phải là câu chuyện cấm đoán mà còn là sự tính toán kỹ lưỡng vì liên quan đến chính sách kinh tế, xã hội, liên quan đến mọi người dân. Khi Dự thảo Luật Phòng bệnh được hoàn thiện, kỳ vọng rằng những cơ chế như thuế sức khỏe, kiểm soát quảng cáo, ghi nhãn rõ ràng sẽ sớm được thể chế hóa, góp phần xây dựng một môi trường dinh dưỡng lành mạnh hơn cho cộng đồng./.
