Số ca nhiễm tăng ở nhóm trẻ và MSM
Trong báo cáo về tình hình dịch HIV/AIDS tại Việt Nam, Cục phòng chống HIV/AIDS cho biết, tỷ lệ mới phát hiện nhiễm HIV trong nhóm nam cao hơn rất nhiều so với nữ, đặc biệt là nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM). Đường lây chủ yếu là qua quan hệ tình dục không an toàn.
Cục phòng chống HIV/AIDS nhận định hình thái, nguy cơ lây nhiễm đã có sự thay đổi. “Trước đây lây nhiễm HIV chủ yếu qua đường máu ở nhóm nghiện chích ma túy và lây qua đường tình dục ở nhóm phụ nữ mại dâm. Nhưng hiện nay số ca nhiễm HIV ghi nhận ở nước ta có xu hướng gia tăng ở nhóm trẻ và MSM – đây là nhóm có hành vi nguy cơ cao do có nhiều bạn tình và quan hệ tình dục không an toàn” – Ths.BS Cao Kim Thoa, Phó Trưởng phòng dự phòng lây nhiễm HIV, Cục phòng chống HIV/AIDS cho biết.
Một số tỉnh trọng điểm có tỷ lệ lây nhiễm HIV cao trong nhóm MSM như Bình Dương, Kiên giang.
Tại Bình Dương, theo bác sĩ Vương Thế Linh, trưởng Khoa HIV Trung tâm kiểm soát bệnh tật (CDC) Bình Dương, từ năm 2014 đến nay tỷ lệ người nhiễm HIV dưới 20 tuổi có xu hướng tăng. Trong đó lây nhiễm HIV qua quan hệ tình dục đồng giới là vấn đề rất đáng lo ngại.
Cụ thể, năm 2021, qua giám sát phát hiện nhóm MSM chiếm tỷ lệ 80% số ca nhiễm mới. Năm 2022 là 67,4% và 6 tháng đầu năm 2023 số ca nhiễm mới là MSM chiếm 67,3%, trong khi lây truyền qua đường máu chỉ chiếm 1,2%. Ước tính hiện Bình Dương có khoảng 15 ngàn MSM, trong đó độ tuổi 15-19 chiếm 10%, 20-29 tuổi chiếm 54,%% và trên 30 tuổi chiếm 35,4%. “Những năm gần đây số ca nhiễm mới HIV đặc biệt gia tăng trong nhóm này” – bác sĩ Vương Thế Linh lo ngại.
Tại Kiên Giang, tỉnh đứng thứ 4 khu vực Đồng bằng sông Cửu Long và đứng thứ 16 trong cả nước về số người nhiễm HIV, bác sĩ Vũ Thị Lợt, Phó Giám đốc Trung tâm kiểm soát bệnh tật (CDC) Kiên Giang cũng cho biết, mỗi năm tỉnh phát hiện thêm từ 350-400 ca nhiễm, chủ yếu lây truyền qua đường tình dục. Từ năm 2017 đến nay nam giới nhiễm HIV gia tăng trở lại, năm 2022 chiếm 85,7%. Đối tượng dễ bị nhiễm và tỷ lệ nhiễm cao là nhóm quan hệ tình dục đồng giới. Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới gia tăng từ năm 2013, năm 2015 đến 2020 tăng mạnh, từ 11,3% lên 14,7%, năm 2022 có xu hướng giảm, nhưng tỷ lệ vẫn cao là 11,3%. Một số huyện là điểm nóng như Phú Quốc, Rạch Giá, Hà Tiên và Kiên Hải.
“Theo ghi nhận giám sát ca bệnh gần đây, trong số ca nhiễm HIV mới, các trường hợp nhóm MSM chiếm khoảng 50%. Các ca nhiễm HIV trong nhóm MSM cũng trẻ hóa, có xu hướng tăng trong nhóm 16-25 tuổi. Riêng tại các địa phương triển khai dự án EPIC là Rạch Giá, Châu Thành và Phú Quốc, số ca nhiễm HIV là MSM chiếm 59% các ca nhiễm mới”- bác sĩ Giang Văn Tiên, Khoa Phòng, chống HIV/AIDS, CDC tỉnh Kiên Giang thông tin.
Chú trọng hoạt động tìm ca nhiễm mới
Với sự hỗ trợ của dự án như EPIC, PEPFAR và Quỹ toàn cầu, các hoạt động can thiệp nhằm ngăn ngừa lây nhiễm HIV trong nhóm MSM tại các tỉnh trọng điểm về HIV như Bình Dương, Kiên Giang đang được thúc đẩy mạnh mẽ.
Tại Bình Dương, theo bác sĩ Vương Thế Linh, với đặc thù là tỉnh có nhiều khu công nghiệp, hơn 56% dân số là lao động nhập cư nên trong nhiều năm qua Bình Dương đang đẩy mạnh hoạt động truyền thông can thiệp giảm tác hại, dự phòng lây nhiễm, cung cấp dịch vụ về HIV như tư vấn, xét nghiệm, điều trị trước phơi nhiễm HIV và điều trị ARV… cho nhóm công nhân ở các khu công nghiệp và trường Đại học.
“6 tháng đầu năm 2023 đã tổ chức được hơn 20 buổi truyền thông nhóm nhỏ tại các khu công nghiệp, khu nhà trọ của công nhân, vừa truyền thông, vừa cung cấp vật phẩm như bao cao su, kít xét nghiệm và các dịch vụ dự phòng. Ngoài ra, CDC Bình Dương đã tổ chức truyền thông cho các cán bộ chủ chốt của các công ty, doanh nghiệp để họ triển khai tại đơn vị của mình” – bác sĩ Vương Thế Linh thông tin.
Đối với nhóm MSM, hiện Bình Dương có 4 nhóm CBO (mạng lưới nhân viên tiếp cận cộng đồng), các CBO sẽ hỗ trợ hoạt động tìm ca tại cộng đồng thông qua các phương thức như: có mặt tại các khu "chợ tình" để tiếp cận với nhóm khách hàng đích là các MSM, hoặc tiếp cận thông qua mạng xã hội (Blued, Facebook, Zalo, TikTok)… Các nhóm CBO thường xuyên có sự kết nối với cơ sở y tế để chuyển gửi khách hàng đến xét nghiệm, điều trị ARV nếu phát hiện dương tính với HIV và sử dụng PrEP để dự phòng nguy cơ lây nhiễm nếu có hành vi nguy cơ cao nhưng chưa nhiễm HIV.
Nhờ đẩy mạnh hoạt động tìm ca thông qua các nhóm CBO, Bình Dương hiện là tỉnh đóng góp cho tỷ lệ phát hiện ca nhiễm mới hàng năm cao nhất trong dự án EPIC. Tính từ tháng 10/2022 đến tháng 3/2023, Bình Dương đóng góp 40% số ca HIV mới cho toàn dự án EPIC và cung cấp khoảng 10% số ca nhiễm mới cho toàn quốc.
Tuy đã có nhiều hoạt động can thiệp tới nhóm MSM, song bác sĩ Vương Thế Linh vẫn rất lo ngại khi hoạt động truyền thông mới đến được với nhóm sinh viên ở các trường đại học, trong khi đó Bình Dương đã ghi nhận một số trường hợp nhiễm mới là trẻ vị thành niên.
“Chúng tôi đã làm việc với một số trường THCS đề nghị được lồng ghép truyền thông về HIV trong các buổi sinh hoạt đầu giờ, tuy nhiên chưa nhận được sự đồng ý từ phía trường học” – BS Linh cho biết.
Tương tự Bình Dương, tại Kiên Giang, cùng với hoạt động truyền thông, với sự hỗ trợ của dự án EPIC công tác can thiệp giảm hại được tập trung đẩy mạnh trong nhóm người có hành vi nguy cơ lây nhiễm cao. Kiên Giang đã xây dựng được lực lượng đồng đẳng viên, nhân viên tiếp cận cộng đồng các nhóm, trong đó có sự tham gia của người nhiễm HIV và MSM – Đây là lực lượng hỗ trợ tích cực trong công tác giám sát, phát hiện các trường hợp nhiễm mới và chuyển gửi các cơ sở điều trị.
Trong 6 tháng đầu năm nay, các đồng đẳng viên đã tiếp cận được 819 người nghiện chích ma túy, 566 phụ nữ bán dâm, 895 nam MSM, 788 vợ, chồng, bạn tình của người nhiễm HIV; cấp phát miễn phí 76.600 bơm kim tiêm, 50.619 bao cao su, 21.582 chất bôi trơn. Tổ chức điều trị người nghiện các chất dạng thuốc phiện đang điều trị thuốc thay thế Methadone là 134 người, đạt 89,3% (134/150) so với chỉ tiêu được giao. 6 tháng đầu năm Kiên Giang phát hiện 204 ca nhiễm HIV mới, đạt 40,8% chỉ tiêu Cục Phòng, chống HIV/AIDS giao.
Tuy nhiên, để thực hiện mục tiêu 90-90-90, Kiên Giang hiện còn một số khó khăn trong cung cấp dịch vụ điều trị ARV do một số huyện chưa có cơ sở điều trị dành cho cho người nhiễm. Việc tiếp cận, tư vấn xét nghiệm và cung cấp dịch vụ an toàn cho nhóm nguy cơ cao như MSM cũng còn một số khó khăn, nhất là khi Kiên Giang cũng đã ghi nhận các trường hợp người nhiễm HIV là trẻ dưới 15 tuổi.
