Ngã ba Cò Nòi - nơi giao nhau giữa hai tuyến quốc lộ 13A (nay là quốc lộ 37) và đường 41 (quốc lộ 6 hiện nay), thuộc địa phận xã Cò Nòi, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La là nút giao thông quan trọng bậc nhất, được ví như “yết hầu” trên tuyến lửa. Thực dân Pháp đã ra lệnh cho không quân bằng mọi cách phải biến Ngã ba Cò Nòi thành “bãi lầy”, hòng cắt đứt con đường vận tải, tiếp tế vũ khí, lương thực, dân công… cho chiến trường Điện Biên Phủ.
Với quyết tâm bảo vệ thông suốt con đường huyết mạch, hơn 18.200 lượt thanh niên xung phong được huy động từ khắp các địa phương đã lên đường phục vụ cho chiến dịch Điện Biên Phủ. Trong đó, thường trực tại Ngã ba Cò Nòi khoảng 1.000 người thuộc Đội 34 và Đội 40. Hầu hết các nhân chứng lịch sử từng công tác trên tuyến lửa Cò Nòi năm ấy, giờ đã vào tuổi “xưa nay hiếm”, nhưng ký ức một thời hoa lửa vẫn còn in đậm trong tâm trí của ông Hồ Ngọc Toàn quê ở Nghệ An - cựu thanh niên xung phong của Đội 40. Tháng 2/1954, khi xã đoàn thông báo tuyển thanh niên xung phong, ông cùng mấy anh em cùng quê giúp nhau đăng ký tham gia. Ngày ấy tất cả thanh niên Nghệ An ra tập kích ở Thanh Hóa, sau đó hành quân lên Tây Bắc. Mọi người toàn đi bộ, cứ 4 ngày nghỉ 1 ngày, vừa giữ sức, vừa phổ biến nhiệm vụ. Lúc đấy, Cò Nòi bắt đầu bị đánh phá, thanh niên xung phong làm bất cứ việc gì Đảng cần, từ vận tải, đến vận chuyển lương thực, đảm bảo giao thông, ông Toàn nhớ lại.
Từ tháng 3/1954 đến khi kết thúc chiến dịch Điện Biên Phủ, không ngày nào Ngã ba Cò Nòi im tiếng bom đạn. Có những ngày cao điểm, địch ném xuống 300 quả bom. Đất đá bị cày xới, không còn một cành cây, ngọn cỏ. Ban ngày mọi người phải sơ tán, đến chiều tối, chuẩn bị vật dụng, từ cuốc, xẻng, đuốc, đêm đốt đuốc lên làm. Làm thế nào để thông xe ngay đêm đó, bộ đội, dân quân, xe vận chuyển vũ khí, lương thực đi qua trước khi trời sáng.
Thắp nén nhang thơm tri ân đồng chí, đồng đội tại Đài tưởng niệm Liệt sĩ thanh niên xung phong, ông Lò Văn Pọm, dân quân du kích tại Ngã ba Cò Nòi hồi tưởng về những ngày đêm chiến đấu kiên cường và cả những phút giây chứng kiến đồng đội hy sinh bên mình… Ông kể: “Tôi nhớ nhất ngày 13/3/1954, địch đánh phá ác liệt nhất, chúng ta mất khá nhiều người. Hôm sau, chúng tôi đi tìm thi hài của thanh niên xung phong, có người chỉ được cái tay, cái chân… cũng không biết của ai nữa. Chúng tôi thực sự không cầm được nước mắt. Chúng dải bom, khu này tan nát hết. Bộ đội ta cũng đánh máy bay, cũng có pháo 37 đặt trên các đồi này đánh liên tục”, ông Pọm xúc động.
Dưới mưa bom, lửa đạn, lực lượng thanh niên xung phong ở Ngã ba Cò Nòi vẫn hiên ngang, dũng cảm làm nhiệm vụ, đảm bảo mạch máu giao thông vẫn chảy đều trên tuyến lửa. Quá trình phục vụ chiến dịch, đã có hơn 100 thanh niên xung phong Đội 34, 40 và nhiều người dân địa phương hy sinh anh dũng tại ngã ba này.
Để tưởng nhớ, tri ân, tôn vinh công lao to lớn của quân và dân, các anh hùng liệt sĩ thanh niên xung phong, từ năm 2000 đến 2002, tỉnh Sơn La đã xây dựng Khu Di tích tưởng niệm liệt sỹ Thanh niên xung phong tại Ngã ba Cò Nòi. Năm 2004, Di tích đã được xếp hạng cấp quốc gia. Đến tháng 7/2021, khánh thành Khu tưởng niệm tâm linh giai đoạn I, thuộc dự án Tôn tạo và phát huy giá trị di tích lịch sử Ngã ba Cò Nòi. Công trình này đã trở thành địa chỉ đỏ giáo dục lý tưởng, truyền thống cách mạng cho các thế hệ.
Phát huy truyền thống cách mạng, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc xã Cò Nòi đã và đang đoàn kết, chung sức xây dựng quê hương ngày một khởi sắc. Từ một mảnh đất đầy gian khổ, những năm gần đây, Cò Nòi trở thành một trong những vùng kinh tế động lực của huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Nằm cách trung tâm huyện khoảng 10 km, Cò Nòi đã phát huy lợi thế, tiềm năng để hình thành vùng sản xuất nguyên liệu quy mô, tập trung - ông Phạm Bá Tính, Chủ tịch UBND xã Cò Nòi, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La cho biết.
Mảnh đất Cò Nòi mang trên mình những hố bom, mảnh đạn, giờ đã khoác trên mình màu xanh no ấm. Từ đèo Chiềng Đông đi lên, đèo Chẹn đi sang, xung quanh ngã ba này đâu đâu cũng là vùng cây trái xanh mướt, hứa hẹn bội thu. Tuyến đường đèo dốc chênh vênh, viết nên những trang sử hào hùng của dân tộc, nay thênh thang, nối dài, rộng mở...
Chiến tranh đã lùi vào quá khứ, nhưng Ngã ba Cò Nòi sẽ mãi là chứng nhân lịch sử của tinh thần quyết chiến, quyết thắng, góp phần làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ; kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến trường chinh chống thực dân Pháp. Đồng bào các dân tộc xã Cò Nòi nói riêng và tỉnh Sơn La nói chung sẽ tiếp nối truyền thống vẻ vang ấy, viết tiếp những bản hùng ca của thời bình./.
(Theo VOV Tây Bắc)
