Trong lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc của quân dân ta, tại tỉnh Bến Tre luôn xuất hiện hình ảnh của một đội quân đặc biệt, đó là "Đội quân tóc dài”. Đội quân này tập hợp những người phụ nữ giản dị trong đời thường nhưng can trường, dũng cảm trong chiến đấu. Chính họ đã góp phần làm nên lịch sử, góp phần vào chiến thắng chung của dân tộc.
“Đội quân tóc dài” ra đời trong phong trào Đồng khởi của tỉnh Bến Tre năm 1960 sau khi có Nghị quyết Trung ương số 15 mở ra con đường đấu tranh chính trị kết hợp với đấu tranh vũ trang của cách mạng miền Nam, phát động hàng chục triệu lượt quần chúng yêu nước nổi dậy thành cao trào Đồng khởi.
Cuộc Đồng khởi ngày 17/1/1960 của nhân dân Bến Tre đã được diễn ra tại 3 xã điểm là: Định Thủy, Bình Khánh và Phước Hiệp của huyện Mỏ Cày, sau đó phong trào đã nhanh chóng lan rộng ra toàn tỉnh. Bà Nguyễn Thị Cai ở xã Định Thủy, huyện Mỏ Cày Nam, một thành viên trong “Đội quân tóc dài” kể lại, ngày ấy, cả làng cả ấp ai nghe nói giải phóng về cũng ham, cũng mừng. "Lúc đó đánh bốt rồi, giải phóng về mới kéo biểu tình đi ra, đốt đuốc lên, rồi đánh mỏ. Ai không có mỏ thì lấy mâm, lấy thau, lấy đồ đập rầm rầm, thay phiên làm sáng, đêm...".
Khí thế tấn công của lực lượng phụ nữ, của hàng ngàn các bà mẹ già đầu tóc bạc phơ, của các chị em ẵm con nhỏ tay không tấc sắt, nhưng đầy tình cảm bảo vệ xóm làng, với lý lẽ sắc bén của chính nghĩa, đã thuyết phục binh lính ngụy, buộc địch phải lùi bước.
Lần đầu tiên, hàng ngàn phụ nữ tại 3 xã của huyện Mỏ Cày tổ chức thành đội ngũ, có hệ thống chỉ đạo, có tiền quân, có hậu bị, có liên lạc, có tiếp tế... tiến hành một cuộc đấu tranh trực diện với địch. Cuộc đấu tranh của phụ nữ Mỏ Cày thắng lợi đã khẳng định sức mạnh của một một đạo quân mới rất hùng hậu, rất lợi hại mà chính quyền Mỹ-ngụy phải gọi bằng một cái tên rất trân trọng và ý nghĩa “Đội quân tóc dài”. Đây cũng là đội quân đầu tiên mở đường cho sự hình thành đội quân chính trị khổng lồ ở khắp miền Nam trong những năm sau này.
PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng cho rằng, chính những sự khởi đầu như vậy đã tạo đà cho cuộc đấu tranh của nhân dân miền Nam, để rồi rất nhiều địa phương đứng lên giành quyền làm chủ, xóa bỏ chính quyền địch ở cơ sở. "Có thể nói phong trào Đồng khởi đã giúp cho phong trào đấu tranh cách mạng miền Nam hồi phục lại và Đảng ta nói là từ thế giữ gìn lực lượng chuyển sang chiến tranh cách mạng".
Những người phụ nữ trong "Đội quân tóc dài” ngày ấy tuy chân quê, lam lũ với ruộng đồng, nhưng lại là những con người trung kiên, ưu tú, dũng cảm và đầy mưu trí. Mặc cho quân địch nhiều lần dùng thủ đoạn thâm độc như: lấy kéo cắt tóc, bắt bớ, giam cầm, tra tấn dã man với đòn nham hiểu là ngâm nước, phơi nắng, hãm hiếp, truy bức... nhưng các bà, các mẹ, các cô, các chị vẫn nhất quyết không khai cơ sở cách mạng, không khai đồng đội của mình.
“Đội quân tóc dài” đã phát triển rộng khắp trong toàn miền Nam với hàng triệu người và đóng góp một vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp đấu tranh chống Mỹ cứu nước, làm rạng rỡ thêm truyền thống yêu nước bất khuất, trung hậu, đảm đang của người phụ nữ Việt Nam “giặc đến nhà, đàn bà cũng đánh”.
Bà Nguyễn Thị Minh Hương, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam khẳng định “Đội quân tóc dài" đã phát huy cao độ tinh thần yêu nước của phụ nữ Việt Nam thành những hành động cách mạng cụ thể, góp phần quan trọng vào công cuộc giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
"Phong trào Đồng khởi, "đội quân tóc dài" đã tạo ra một bước ngoặt trong phong trào đấu tranh của nhân dân miền Nam. Họ đã thể hiện vai trò rất rõ nét, không chỉ trực tiếp cầm súng chiến đấu mà còn tham gia hoạt động binh vận, hỗ trợ các đội quân chiến đấu về mặt hậu cần... Những người phụ nữ chân yếu tay mềm nhưng với một tinh thần kiên quyết đã góp phần đưa cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc đi đến thắng lợi".
Được xem là hiện tượng độc đáo của phong trào chống Mỹ ở miền Nam Việt Nam trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, “Đội quân tóc dài” của tỉnh Bến Tre đã làm rạng rỡ thêm truyền thống yêu nước, bất khuất, trung hậu, đảm đang của người phụ nữ Việt Nam, xứng danh là con cháu của Bà Trưng, Bà Triệu năm xưa.
