Dự thảo sửa đổi Luật giáo dục nghề nghiệp (GDNN) đã bổ sung mô hình Trung học nghề (THN). Đây được xem là bước tiến quan trọng trong quá trình hoàn thiện hệ thống giáo dục, theo hướng tăng cường liên thông giữa giáo dục phổ thông và đào tạo nghề, phù hợp với xu thế phát triển nguồn nhân lực hiện nay.
Nhưng mô hình THN nếu được Quốc hội thông qua sẽ hoạt động như thế nào? Liệu có thay thế mô hình các Trung tâm Giáo dục thường xuyên - Giáo dục nghề nghiệp (TTGDTX-GDNN) hiện nay? TS. Trương Anh Dũng, Cục trưởng cục Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục Thường xuyên (Bộ GD-ĐT) làm rõ những nội dung này trong cuộc trao đổi với P/V VOV2.
Bấm nghe chương trình:
Khắc phục hạn chế chương trình 9+, chương trình trung cấp
Phóng viên: Thưa TS. Trương Anh Dũng, vì sao trong thời điểm này Bộ GD-ĐT đề xuất mô hình THN khi hệ thống GDNN đang tồn tại các chương trình đào tạo Sơ cấp, Trung cấp, Cao đẳng, bên cạnh đó còn có nhiều mô hình học nghề khác như Chương trình 9+, Chương trình Giáo dục thường xuyên kết hợp học nghề?
TS. Trương Anh Dũng: Thứ nhất về khách quan, đất nước đang bước vào kỷ nguyên phát triển mới, nhu cầu phát triển nhanh nguồn nhân lực trẻ có nền tảng kiến thức văn hóa phổ thông để tiếp thu được những tiến bộ của khoa học công nghệ (KHCN), có kỹ năng tay nghề thuần thục ở trình độ nhất định, để sớm tham gia có hiệu quả vào thị trường lao động và có thể học tiếp lên trình độ cao hơn, học tập suốt đời, đang là xu thế tất yếu và rất cấp bách. Trong khi chương trình Trung cấp theo Luật GDNN 2014 với đầu vào là học sinh tốt nghiệp THCS và chương trình 9+ cũng bộc lộ nhiều hạn chế, không đáp ứng được yêu cầu mới.
Thứ hai, là để hội nhập quốc tế. Theo chuẩn phân loại giáo dục quốc tế của UNESCO, Chương trình giáo dục sau THCS sẽ theo 2 hướng chính, cùng xếp ở cấp độ 3 là: THPT tổng quát và THN. Nhiều hệ thống giáo dục phát triển trên thế giới như ở Châu Âu, Trung Quốc, Hàn Quốc, Malaysia … đều có Chương trình THN vừa đảm bảo hoàn thiện kiến thức phổ thông sau THCS vừa hướng tới mục tiêu hướng nghiệp, chuẩn bị cho thế giới việc làm.
Thứ ba, là để thể chế hóa chủ trương của Đảng, Nhà nước về cải cách mô hình GDNN. NQ số 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển GD-ĐT (trong đó yêu cầu cải cách mô hình GDNN, bổ sung cấp THN tương đương cấp THPT); Chỉ thị số 21 ngày 4/5/2023 của Ban Bí thư về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao chất lượng GDNN đến năm 2030, định hướng 2045 yêu cầu thực hiện tốt việc phân luồng, tăng tỷ lệ học sinh sau THCS vào GDNN; thực hiện vừa đào tạo nghề vừa dạy văn hóa tại các cơ sở GDNN.
Phóng viên: Vậy, hiểu một cách đơn giản “Trung học nghề” là gì và nằm ở vị trí nào trong hệ thống giáo dục quốc dân?
TS. Trương Anh Dũng: Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục 2019 và dự thảo Luật GDNN đang trình Quốc hội đề xuất THN là một mô hình giáo dục mới trong GDNN. Đây là mô hình giáo dục cùng cấp học với THPT, dành cho người đã tốt nghiệp THCS. Sau khi học xong sẽ tổ chức kỳ thi đánh giá để cấp bằng tốt nghiệp THN.
Chương trình THN là chương trình giáo dục (có thời gian đào tạo 3 năm) tích hợp kiến thức văn hóa phổ thông và chuyên môn nghề nghiệp nhằm hoàn thiện học vấn phổ thông sau THCS, đồng thời trang bị cho người học năng lực nghề nghiệp để có thể tham gia ngay vào thị trường lao động hoặc học tiếp lên trình độ cao hơn ở ngành, lĩnh vực phù hợp.
Chương trình THN được thực hiện tại trường Cao đẳng, trường Trung cấp và trường THN. Trường THN là cơ sở giáo dục nghề nghiệp được tổ chức dưới tên gọi khác nhau gồm trường trung học nghề, trường trung học kỹ thuật, trường trung học nghệ thuật và trường trung học khác phù hợp với lĩnh vực hoặc nhóm ngành, nghề đào tạo.
Dự kiến THN sẽ thay thế cho chương trình Trung cấp với đầu vào THCS có thời gian đào tạo 1-2 năm theo quy định tại Luật GDNN 2014. Đồng thời với việc bổ sung chương trình THN, thì chương trình trung cấp trong GDNN sẽ chỉ dành cho đối tượng tốt nghiệp THPT.
Phóng viên: Cụ thể, điểm khác biệt lớn nhất giữa mô hình THN và chương trình đào tạo Trung cấp hiện nay là gì? Đồng thời có sự khác biệt khi học sinh học chương trình Giáo dục thường xuyên có tích hợp dạy nghề tại các TTGDTX - GDNN hiện nay ra sao?
TS. Trương Anh Dũng: So với Trung cấp, khác biệt lớn nhất là mục tiêu và chương trình đào tạo, từ đó tạo nên khác biệt về thời gian đào tạo, năng lực của người học có được sau khi hoàn thành chương trình đào tạo.
Luật GDNN năm 2014 quy định trung cấp đào tạo 1-2 năm cho đối tượng THCS, chương trình đào tạo thuần túy về năng lực nghề nghiệp, học để đi làm ngay và đang bộc lộ những bất cập về độ tuổi lao động, học sinh tốt nghiệp mới chỉ 16-17 tuổi, chưa đủ trưởng thành để lao động, thực hành, thực tập tại doanh nghiệp và khó khăn để có thể chủ động tìm kiếm việc làm, tham gia lao động; không đủ kiến thức văn hóa phổ thông để học tập và thích ứng với khoa học công nghệ của cách mạng công nghiệp mới; khó khăn trong học lên trình độ cao hơn, hạn chế khả năng học tập suốt đời.
THN là chương trình tích hợp, thời gian đào tạo 3 năm vừa nhằm hoàn thiện học vấn phổ thông sau THCS, đồng thời trang bị cho người học năng lực nghề nghiệp để có thể tham gia ngay vào thị trường lao động hoặc học tiếp lên trình độ cao hơn.
So với học sinh học chương trình GDTX có tích hợp dạy nghề tại các TTGDTX-GDNN đây là chương trình cộng cơ học giữa khối lượng kiến thức văn hóa và kiến thức, kỹ năng nghề nên không khoa học, là áp lực học tập, tạo sự chán nản của học sinh, chất lượng đào tạo còn hạn chế; làm cho kết quả thực hiện chủ trương phân luồng chưa hiệu quả, chưa thực chất, chưa tối ưu được nguồn nhân lực trẻ cho phát triển đất nước trong kỷ nguyên phát triển mới.
Không nhất thiết mở thêm trường học mới
Phóng viên: Quan điểm của Bộ GD-ĐT là "Trung học nghề" không thay thế cho mô hình TTGDTX - GDNN. Tuy nhiên, khi xuất hiện mô hình Trung học nghề có phải lập thêm trường mới hay không?
TS. Trương Anh Dũng: Vừa rồi, tại Hội nghị học tập, triển khai Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển GD-ĐT, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn đã khẳng định, mô hình THN để giải quyết hiệu quả hơn chủ trương của Đảng về hướng nghiệp, phân luồng cho học sinh sau THCS.
Phần lớn các trường THCS hiện nay nằm ở địa bàn cấp phường, xã. Với độ tuổi các em tốt nghiệp THCS còn nhỏ, tối ưu nhất là phương án tổ chức cơ sở đào tạo THN ở địa bàn liên phường, xã để các em có thể ăn cơm nhà đi học.
Dự thảo Luật GDNN sửa đổi đang trình Quốc hội quy định Chương trình THN có thể được thực hiện tại trường Cao đẳng, trường Trung cấp và trường THN. Do vậy, quan điểm của Bộ GD-ĐT là ở những địa bàn (liên phường xã) đã có trường Trung cấp, trường Cao đẳng đủ điều kiện, đủ năng lực thực hiện chương trình THN thì không lập thêm trường THN mới. Các địa phương chỉ xem xét, thành lập trường THN ở những địa bàn không có trường Trung cấp, trường Cao đẳng để đáp ứng yêu cầu phân luồng sau THCS của nhà nước và nhu cầu học tập của người dân.
Phóng viên: Đối với người học và phụ huynh, điều họ quan tâm nhất là cơ hội nếu theo học chương trình THN như thế nào?
TS. Trương Anh Dũng: Cơ hội đối với người học nằm ở cả ba khía cạnh. Thứ nhất, về mặt kiến thức, năng lực như tôi đã trao đổi ở trên. Khác với THPT có mục tiêu nhằm trang bị kiến thức văn hóa, công dân; bảo đảm cho học sinh củng cố, phát triển kết quả của giáo dục THCS, hoàn thiện học vấn phổ thông và có hiểu biết thông thường về kỹ thuật, hướng nghiệp; có thể tiếp tục học chương trình giáo dục đại học, GDNN thì THN là chương trình tích hợp vừa nhằm hoàn thiện học vấn phổ thông sau THCS, đồng thời trang bị cho người học năng lực nghề nghiệp ở trình độ cụ thể của GDNN.
Thứ hai là, về chính sách hỗ trợ của nhà nước: dự thảo Luật đang đề xuất miễn học phí cho người học chương trình THN, để thu hút, tạo điều kiện cho người học.
Thứ ba, về cơ hội tham gia thị trường lao động có kỹ năng và cơ hội học tập, sau khi tốt nghiệp THN, người học có đủ năng lực chuyên môn nghề nghiệp để có thể tham gia ngay vào thị trường lao động, đồng thời có đủ kiến thức cốt lõi của chương trình giáo dục THPT để có thể học tiếp lên trình độ cao hơn. Luật giáo dục và và Luật giáo dục đại học sửa đổi đã quy định cụ thể: Đào tạo trình độ đại học dành cho người học đã tốt nghiệp THPT, THN hoặc có trình độ tương đương trở lên.
Phóng viên: Vậy, việc thi, đánh giá học sinh học chương trình THN dự kiến sẽ được tổ chức như thế nào?
TS. Trương Anh Dũng: Do THN và THPT là hai loại hình giáo dục khác nhau về mục tiêu và nội dung đào tạo, nên mặc dù cả hai đều có thể được xem là cấp học sau THCS nhưng việc đánh giá tốt nghiệp bằng một kỳ thi chung (dù có cải tiến), vẫn không thể đo lường chính xác kỹ năng tay nghề, tư duy quy trình và khả năng làm việc với máy móc, thiết bị thật của học sinh THN. Một kỳ thi riêng sẽ đánh giá được cả "know-why" (kiến thức nền tảng) và "know-how" (kỹ năng thực hành), mang lại một bức tranh năng lực toàn diện và công bằng hơn cho người học THN.
Khi Luật được thông qua, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT sẽ ban hành quy chế đào tạo, kiểm tra, thi, xét công nhận tốt nghiệp THN (Khoản 5 Điều 19 dự thảo Luật). Có thể tổ chức các kỳ thi đánh giá năng lực cấp quốc gia để vừa đánh giá được học vấn phổ thông nền tảng (xác nhận trình độ học vấn tương đương với THPT), đồng thời có phần đánh giá năng lực nghề nghiệp theo các tổ hợp để tham gia thị trường lao động ngay hoặc học tiếp lên đại học ở những ngành phù hợp.
Tổ chức kỳ thi đánh giá năng lực cấp quốc gia với 2 phần thi, cụ thể: Kiến thức phổ thông cốt lõi và chuyên môn nghề.
Phóng viên: Hiện nhiều phụ huynh vẫn có tâm lý 'chuộng' bằng cấp, e ngại cho con đi học nghề sớm. Để mô hình trung học nghề được xã hội đón nhận, chúng ta cần làm gì để thay đổi nhận thức đó, thưa ông?
TS. Trương Anh Dũng: Trước hết, cần thể chế hóa cho được các chủ trương của Đảng vào trong các Luật về GD đang sửa đổi, đảm bảo tính hệ thống, liên thông, đồng bộ giữa các Luật, tạo nền tảng vững chắc, khơi thông mọi nguồn lực cho phát triển giáo dục. Hiện nay Bộ GD-ĐT đang tham mưu Chính phủ về THN đồng bộ về mô hình, về chính sách trong cả 03 Luật đang trình Quốc hội.
Thứ hai, phải chuẩn bị tốt các điều kiện để triển khai có hiệu quả mô hình mới này. Để đảm bảo chất lượng của chương trình THN, Dự thảo Luật quy định Bộ trưởng Bộ GD-ĐT ban hành chuẩn chương trình giáo dục trung học nghề, ban hành quy chế tuyển sinh; quy chế đào tạo, kiểm tra, thi, xét công nhận tốt nghiệp đối với trung học nghề và các trình độ đào tạo của giáo dục nghề nghiệp.
Thứ ba, cần làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về THN để mọi tầng lớp nhân dân, cơ quan, tổ chức liên quan hiểu rõ, đồng thuận triển khai có hiệu quả chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước.
Phóng viên: Như ông có nhấn mạnh, tại một số quốc gia trên thế giới, từ lâu đã tồn tại mô hình đào tạo song hành giữa văn hóa và nghề nghiệp. Việt Nam có thể học hỏi được điều gì từ những mô hình này?
TS. Trương Anh Dũng: Chúng ta có thể học hỏi 2 bài học lớn. Về hệ thống giáo dục, cần có điều chỉnh kịp thời các mô hình giáo dục cho với yêu cầu đổi mới GD-ĐT và đảm bảo hội nhập quốc tế. Lần này chúng ta bổ sung THN trong GDNN là một ví dụ.
Thứ hai về cách thiết kế cấu trúc và nội dung chương trình, có thể có những phương án khác nhau để đảm bảo được chuẩn đầu ra.
Phương án 1, Chương trình gồm 2 phần, phân đoạn ở 3 năm học: Giai đoạn thứ nhất hoàn thiện phần lớn khối lượng kiến thức của chương trình THPT, kết hợp với hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Giai đoạn thứ hai trang bị kiến thức và kỹ năng chuyên môn nghề nghiệp tích hợp và kiến thức văn hóa phổ thông tích hợp chuyên môn nghề nghiệp theo tổ hợp nghề (cho khối lượng kiến thức của chương trình THPT còn lại).
Phương án 2, Cấu trúc và nội dung chương trình gồm 3 phần rải đều trong 3 năm học (điển hình là mô hình của Hàn Quốc). Các môn văn hóa THPT được thiết kế theo tổ hợp phù hợp với các lĩnh vực ngành, nghề. Căn cứ ngành, nghề học, người đứng đầu cơ sở GDNN xây dựng, lựa chọn môn học, mô-đun nghề phù hợp.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!
