Theo ông Đỗ Xuân Tuyên, Thứ trưởng phụ trách điều hành Bộ Y tế, hiện tượng thiếu thuốc, trang thiết bị cục bộ tại các cơ sở y tế vừa qua tập trung chủ yếu ở cơ sở y tế tuyến trung ương và tỉnh. Điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan.
Trong đó, nguyên nhân chính là sự e ngại của cơ sở khám, chữa bệnh sau một số vụ việc liên quan đến đấu thầu thiết bị, vật tư y tế. Vụ việc này làm ảnh hưởng tâm lý của các đơn vị cung cấp và cơ sở khám, chữa bệnh, nhất là cơ sở công lập.
Vừa qua, mặc dù các bệnh viện đã đặt kế hoạch mua thuốc số lượng lớn, nhưng chỉ có một số ít nhà thầu cung ứng. Nói một cách khác là các cơ sở y tế không lựa chọn được nhà thầu do không có nhà thầu tham dự hoặc có tham dự nhưng giá dự thầu cao hơn kế hoạch ban đầu đề ra.
Một lý do khách quan khác là do giá kế hoạch của một số mặt hàng thuốc chưa phù hợp sự biến động tăng giá thuốc. Các thuốc thuộc danh mục đấu thầu tập trung cấp quốc gia và danh mục áp dụng hình thức đàm phán giá do Trung tâm Mua sắm thuốc tập trung Quốc gia thực hiện chưa có kết quả, dẫn tới các cơ sở y tế bị động trong cung ứng thuốc.
Hơn nữa, sau dịch Covid-19, chi phí nguyên vật liệu tăng làm chi phí cấu thành giá tăng cũng tăng theo, nhất là đối với thuốc hiếm, sử dụng với số lượng ít tại các cơ sở y tế.
Liên quan vấn đề thiếu trang thiết bị y tế, lãnh đạo Bộ Y tế nêu nguyên nhân là công tác mua sắm theo Luật đấu thầu gặp nhiều khó khăn về xây dựng giá kế hoạch.
Cụ thể, các đơn vị, địa phương muốn mua sắm phải căn cứ giá đã mua trước đó hoặc của đơn vị khác đã trúng thầu trong 12 tháng. Khi giá cao hơn, quy định cho phép đơn vị thuyết minh lý do nhưng hầu hết đều e ngại việc phải giải trình với cơ quan kiểm tra, giám sát sau này.
Bên cạnh đó, quá trình triển khai còn thiếu hướng dẫn cụ thể, thống nhất. Ví dụ, thế nào là báo giá hợp lệ? Thời hạn hiệu lực tối đa và việc lấy báo giá của cùng một model sản phẩm là thế nào? Phải lấy báo giá của các sản phẩm có chỉ tiêu kỹ thuật khác nhau ra sao? Chủ thể hợp lệ được cung cấp báo giá như thế nào?
Hơn nữa, mặc dù trang, thiết bị y tế được xác định thông qua đấu thầu, việc xây dựng dự toán để đấu thầu gặp nhiều khó khăn do yêu cầu đặc thù về mặt chuyên môn của lĩnh vực y tế. Nghĩa là, mua sắm cùng chủng loại thiết bị nhưng lại có yêu cầu về cấu hình, tính năng kỹ thuật chi tiết khác nhau (do phụ thuộc nhu cầu khám bệnh, chữa bệnh, năng lực đội ngũ chuyên môn, điều kiện cơ sở hạ tầng…) dẫn đến giá dự toán khác nhau.
Bộ Y tế đang xây dựng hành lang pháp lý phục vụ đấu thầu
Bộ Y tế cũng đang phối hợp Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và các bộ, ngành liên quan để xây dựng hành lang pháp lý phục vụ cho đấu thầu và hình thức đầu tư xã hội hóa trong y tế. Cụ thể, trong đấu thầu, ngành y tế đề nghị các đơn vị lập kế hoạch lựa chọn nhà thầu cung cấp hàng hoá, dịch vụ dùng trong khám bệnh, chữa bệnh. Việc này phải đảm bảo tính chủ động, công khai, minh bạch, có tính kế thừa và dự phòng hợp lý để tránh tình trạng bị động giữa các kỳ gây ảnh hưởng đến hoạt động của đơn vị.
Các đơn vị này phải xác định nhu cầu, dự báo chi tiết, hợp lý về danh mục, chủng loại, số lượng các loại trang, thiết bị, hàng hóa, dịch vụ, thuốc, hóa chất, sinh phẩm, dụng cụ và vật tư tiêu hao dự kiến cần mua trong năm kế hoạch.
“Một số vi phạm gần đây liên quan việc mua sắm thuốc, vật tư y tế trên phạm vi cả nước có thể gây ra tâm lý lo lắng, e ngại sợ sai khi tổ chức đấu thầu, mua sắm thuốc theo quy định để phục vụ công tác khám, chữa bệnh. Chúng tôi hy vọng, với những giải pháp như vậy, tâm lý e ngại của các cơ sở, đơn vị trong mua sắm, đấu thầu thuốc, trang thiết bị y tế sẽ dần được cải thiện” – Ông Đỗ Xuân Tuyên nói.
Trước đó, tại cuộc họp trực tuyến toàn quốc về công tác y tế và phòng, chống dịch bệnh sáng 20/6, Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên cũng khẳng định để tháo gỡ một phần khó khăn, trong 6 tháng đầu năm 2022, Bộ Y tế đã cấp giấy đăng ký lưu hành cho 963 thuốc; công bố Danh mục 6.251 thuốc có giấy đăng ký lưu hành hết hiệu lực trước ngày 30/6/2022 và được kéo dài hiệu lực đến ngày 31/12/2022; cấp 738 giấy phép nhập khẩu sinh phẩm xét nghiệm trong phòng thí nghiệm... Hiện khoảng 140.000 thông tin kê khai giá trang thiết bị y tế được công khai trên Cổng thông tin điện tử của Bộ Y tế để các đơn vị tra cứu, làm cơ sở mua sắm theo quy định.
Khắc phục tâm lý sợ sai, đấu thầu gián đoạn
Thời gian qua, Bộ Y tế và UBND tỉnh, thành phố từng bước ủy quyền, phân cấp thẩm quyền mua sắm để giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc phạm vi quản lý. Tuy nhiên, theo quy định về cơ chế tự chủ, các đơn vị vẫn còn lúng túng trong xác định thẩm quyền quyết định phê duyệt dự toán chi, thầm quyền quyết định mua sắm (danh mục, dự toán mua sắm, kế hoạch lựa chọn nhà thầu…) từ các nguồn thu của đơn vị sự nghiệp công lập được giao tự chủ về tài chính. Vì vậy, việc đấu thầu, mua sắm đã bị chững lại, dẫn đến chưa tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà thầu cung cấp tài sản, hàng hóa dịch vụ kể từ khi Nghị định 60/2021/NĐ-CP có hiệu lực.
Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên khẳng định, Bộ Y tế đang trong quá trình đánh giá, làm rõ hồ sơ dự thầu để bảo đảm đúng quy định, đáp ứng nguyên tắc cạnh tranh công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế của công tác đấu thầu.
