Trong lịch sử đấu tranh cách mạng và kháng chiến của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng, Thái Nguyên với vị trí chiến lược đã trở thành một bộ phận quan trọng của căn cứ địa Việt Bắc oai hùng. Trong kháng chiến chống Pháp, An toàn khu (ATK) Định Hóa là nơi có địa thế hiểm trở đảm bảo “tiến có thể đánh, lui có thể giữ”…
- ATK Trung ương là một vùng an toàn, nằm sâu trong Căn cứ địa Việt Bắc, chủ yếu thuộc các huyện Sơn Dương, Yên Sơn, Chiêm Hóa (Tuyên Quang), Đại Từ, Phú Lương, Võ Nhai (Thái Nguyên) và Chợ Đồn (Bắc Kạn)
- Đây là nơi ở và làm việc của các cơ quan đầu não kháng chiến như: Cơ quan Trung ương Đảng, Chính phủ, Mặt trận, Bộ Tổng Tư lệnh và Bộ Tổng Tham mưu Quân đội nhân dân Việt Nam trong những năm 1947-1954. Đồng thời, đây cũng là nơi học tập, huấn luyện của các cơ quan, đoàn thể ở Trung ương: Chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, giáo dục…
- ATK Định Hóa có vị trí đặc biệt quan trọng đối với công cuộc kháng chiến. Nằm ở vị trí trung tâm của Căn cứ địa Việt Bắc, Định Hóa có địa thế hiểm trở, núi rừng bạt ngàn, phía Tây có dãy núi Hồng án ngữ, tạo nên bức tường thành kiên cố. Nối liền các xã là những con đường mòn nhỏ hẹp, kín đáo.
- ATK Trung ương ở Định Hóa chủ yếu thuộc địa phận các xã: Phú Đình, Điềm Mặc, Thanh Định, Định Biên. Trong khu vực 4 xã có nhiều khe suối chảy qua, rất thuận lợi cho việc sinh hoạt và trồng trọt. Xen kẽ giữa các thôn, bản là những đồi cây rậm rạp, tạo thành bức màn phủ kín đường đi và nhà ở bên trong.
- Nhân dân và cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang nhân dân huyện Định Hóa đã làm hết sức mình để giúp đỡ và bảo vệ an toàn các cơ quan đầu não kháng chiến, Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng, Chính phủ và Quân đội đến ở và làm việc tại Định Hóa. Với những thành tích đặc biệt xuất sắc, 18 tập thể và 2 cá nhân đã vinh dự được Nhà nước tặng danh hiệu cao quý “Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân”.
Chính từ ATK Định Hóa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký nhiều sắc lệnh quan trọng để chỉ đạo cuộc kháng chiến, kiến quốc. Cũng tại nơi đây, Trung ương Đảng, Chính phủ và Bộ Tổng Tư lệnh thường xuyên nhận được tin tức về tình hình kháng chiến ở các địa phương và có những chủ trương, biện pháp chỉ đạo kịp thời như: Chiến dịch phản công Việt Bắc - Thu Đông năm 1947, Chiến dịch Đông Bắc, Chiến dịch Tây Bắc, chiến dịch Biên giới, Chiến dịch Hòa Bình, Tây Bắc Sầm Nưa; đồng thời đẩy mạnh mọi mặt hoạt động ở các khu, các tỉnh. Cuối năm 1948, tại ATK Định Hóa, Bộ Tổng chỉ huy ra bản huấn lệnh gửi Nam Bộ, nêu rõ phương hướng, nhiệm vụ cụ thể cho phong trào kháng chiến Nam Bộ. Nhờ đó, phong trào kháng chiến ở Nam Bộ, sau một chặng đường vô cùng khó khăn trong những ngày đầu, tiếp tục đứng vững và phát triển…
Đây là nơi diễn ra lễ phong hàm Đại tướng đầu tiên cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp và 10 tướng lĩnh khác. Đặc biệt ngày 6/12/1953, ở mái lán Tỉn Keo, xã Phú Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trì cuộc họp Bộ Chính trị quyết định mở Chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử dẫn đến thắng lợi “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu.
Từ ATK Định Hóa, Bộ Tổng chỉ huy ngày đêm nghiên cứu định ra phương châm hoạt động cụ thể thích hợp cho từng chiến trường như mở các chiến dịch: Trung Du (1950), Đường số 18, Hà - Nam - Ninh (1951), Hòa Bình (Đông Xuân 1951-1952), Tây Bắc (Thu Đông 1952), Thượng Lào (Xuân Hè 1953). Lán Tỉn Keo (Phú Đình) từng là nơi Bộ Chính trị Trung ương Đảng họp thông qua chủ trương chiến lược trong Đông Xuân 1953-1954.
Đồi Khau Tý thuộc khu di tích ATK Định Hóa, là nơi đặt trụ sở đầu tiên của Bác Hồ tại ATK Định Hóa, thuộc xóm Nà Tra, xã Điềm Mặc. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ở và làm việc tại đây đến giữa tháng 10/1947… Vào cuối năm 1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các cơ quan di chuyển vào sát chân núi Hồng để tiếp tục lãnh đạo cuộc kháng chiến đi đến thắng lợi. Sau giờ làm việc, Bác đã dành thời gian để sáng tác một bài thơ rất nổi tiếng trên đồi Khau Tý. Đó là bài thơ “Cảnh Khuya”: Tiếng suối trong như tiếng hát xa. Trăng lồng cổ thụ, bóng lồng hoa. Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ. Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”.
Và chính tại đây, Bác còn viết cuốn “Sửa đổi lối làm việc” với bút danh là X.Y.Z gồm 6 phần. Đây là một tài liệu rất bổ ích, giúp cho cán bộ, đảng viên trong quá trình rèn luyện, tu dưỡng đạo đức, tác phong cách mạng. Những điều căn dặn của Người trong tác phẩm đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Là nơi tập trung các cơ quan đầu não quan trọng nhất để lãnh đạo sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc trong cả nước, ATK Định Hóa được coi là trung tâm của Thủ đô kháng chiến.
Không chỉ các quyết sách lớn của Đảng và Chính phủ được quyết định tại ATK Định Hoá, mà các hoạt động ngoại giao cũng diễn ra chủ yếu trên đất Thái Nguyên.
Lịch sử cách mạng đã trao cho Thái Nguyên sứ mệnh to lớn. Nhân dân An toàn khu (ATK) Thái Nguyên đã làm nhiệm vụ thiêng liêng cao cả, bảo vệ an toàn Chủ tịch Hồ Chí Minh và các cơ quan đầu não của Đảng, Chính phủ, góp phần quan trọng đưa cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đến thắng lợi.
