Câu hỏi đặt ra: Liệu chúng ta đang thực sự rèn luyện để nâng cao sức khỏe, hay vô tình đẩy cơ thể vào trạng thái quá tải, tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe thể chất lẫn tinh thần?
Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2023, hoạt động thể lực đều đặn giúp giảm 20-30% nguy cơ tử vong sớm, giảm 35% nguy cơ mắc bệnh tim mạch và 42% nguy cơ tiểu đường type 2.
Các nghiên cứu lâm sàng cũng chỉ ra rằng, tập luyện đều đặn giúp tăng cường hệ miễn dịch, cải thiện tâm trạng nhờ tăng tiết endorphin – hormone hạnh phúc, đồng thời giảm nguy cơ trầm cảm và lo âu (Harvard Health Publishing, 2022).
Tại Việt Nam, Bộ Y tế khuyến cáo mỗi người trưởng thành nên vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày/tuần với cường độ vừa phải.
Thực tế, phong trào tập luyện thể thao phát triển mạnh mẽ, hơn bao giờ hết trong 5 năm trở lại đây, bao quát từ các phòng gym, yoga cho đến các giải chạy bộ, thể thao phong trào.
Nhiều người đã thay đổi thói quen sống, từ lối sống tĩnh tại sang vận động tích cực, góp phần giảm tỷ lệ béo phì, tăng huyết áp, tiểu đường – những căn bệnh không lây nhiễm đang gia tăng nhanh chóng ở nước ta.
Tuy nhiên, mặt trái của đồng xu lại cho thấy một thực tế đáng báo động.
Theo thống kê của Hiệp hội Tim mạch Việt Nam, số ca đột quỵ ở người trẻ (dưới 45 tuổi) tăng 15% trong giai đoạn 2020-2024, trong đó có không ít trường hợp liên quan đến hoạt động thể lực cường độ cao.
Tháng 11/2024, chia sẻ với truyền thông trong nước tại một sự kiện thể thao quần chúng tại TPHCM, Thiếu tướng.TS.TTND Trần Quốc Việt, Giám đốc Bệnh viện Quân y 175 cho biết: "Theo thống kê, mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 200.000 ca đột quỵ, trong đó tỷ lệ người trẻ mắc bệnh ngày càng gia tăng”.
Hội chứng tập luyện quá mức (Overtraining Syndrome - OTS) ảnh hưởng đến 60% vận động viên chuyên nghiệp và 35% người tập phong trào, theo nghiên cứu của Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch năm 2023.
Vụ việc đáng tiếc như sự ra đi đột ngột của trọng tài Trần Đình Thịnh (ngày 03/8/2025) và trước đó là trợ lý trọng tài Dương Ngọc Tân (07/4/2018), đều xảy ra trong các buổi kiểm tra thể lực, vào thời điểm nhiệt độ miền Bắc đang nóng cực đoan (dù các buổi kiểm tra đều được tiến hành vào 5h sáng); hay các trường hợp nam thanh niên đột quỵ khi tập gym (tháng 10/2024) và chạy bộ (6/2022 và 4/2025)..., đã gióng lên hồi chuông cảnh báo: Liệu chúng ta đang tập luyện để khỏe mạnh hay vô tình đẩy cơ thể vào trạng thái kiệt sức, thậm chí đối mặt với tử thần?
Theo bác sĩ Phạm Văn Cường, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, vận động gắng sức không đúng phương pháp ở những người có yếu tố nguy cơ tiềm tàng như rối loạn đông máu, dị dạng mạch máu não hoặc bệnh lý tim mạch có thể kích hoạt cơn tăng huyết áp, dẫn đến đột quỵ.
Một nghiên cứu trên Tạp chí Tim mạch châu Âu năm 2013 còn cảnh báo rằng tập luyện quá sức thường xuyên có thể gây ra “ngộ độc tim”, dẫn đến thay đổi cấu trúc cơ tim và tăng nguy cơ rối loạn nhịp tim.
Những vụ việc trên đặt ra câu hỏi: Làm thế nào để tập luyện mang lại sức khỏe, thay vì kiệt sức?
Y học thể thao nhấn mạnh ba nguyên tắc cốt lõi: phù hợp với thể trạng, kiên trì đều đặn, và kiểm tra sức khỏe định kỳ.
Trước khi tham gia bất kỳ chương trình tập luyện nào, đặc biệt là các bài kiểm tra thể lực cường độ cao như của FIFA, cần thực hiện khám sức khỏe tổng quát để phát hiện các nguy cơ tiềm ẩn như bệnh tim mạch, huyết áp cao hoặc dị dạng mạch máu.
Người có bệnh lý tim mạch được khuyến cáo nên chọn các bài tập nhẹ nhàng như aerobic, tránh các động tác đột ngột gây áp lực lên tim.
Thứ hai, việc tập luyện cần được cá nhân hóa. Một người trung niên hoặc cao tuổi chỉ nên tập 20-30 phút/ngày với các môn như đi bộ, đạp xe hoặc yoga, trong khi thanh niên có thể tăng cường độ nhưng vẫn cần thời gian nghỉ ngơi hợp lý để cơ thể phục hồi.
Các dấu hiệu cảnh báo tập luyện quá sức như đau đầu, choáng váng, đau ngực hoặc mệt mỏi kéo dài cần được chú ý ngay lập tức, vì chúng có thể là dấu hiệu của tăng cortisol – hormone căng thẳng – hoặc giảm mật độ xương, dẫn đến nguy cơ loãng xương và trầm cảm.
Cuối cùng, cần xây dựng văn hóa thể thao an toàn. Các giải chạy marathon hay chương trình tập huấn như của VFF cần tăng cường giám sát y tế, bố trí đội ngũ cấp cứu tại chỗ và đảm bảo các vận động viên, trọng tài được kiểm tra sức khỏe theo chuẩn y tế, như quy định tại Thông tư 32/2023/TT-BYT.
Việc VFF cam kết cải thiện quy trình giám sát sức khỏe sau vụ việc của trọng tài Trần Đình Thịnh là một bước tiến, nhưng cần được thực thi nghiêm túc và mở rộng đến các sự kiện thể thao cộng đồng.
Tập luyện thể dục thể thao là “chìa khóa vàng” để nâng cao sức khỏe, nhưng chỉ khi được thực hiện đúng cách và khoa học.
Những trường hợp đột quỵ dẫn tới tử vong rất thương tâm của trọng tài Trần Đình Thịnh, trợ lý Dương Ngọc tân, hay các VĐV nghiệp dư khi tham gia chạy bộ hay tập gym… là lời cảnh tỉnh rằng sức khỏe không thể đạt được bằng cách ép buộc cơ thể vượt quá giới hạn.
Mỗi người cần lắng nghe cơ thể mình, tuân thủ các nguyên tắc y học thể thao và ưu tiên kiểm tra sức khỏe định kỳ. Chỉ khi đó, chúng ta mới thực sự “tập luyện để khỏe”, thay vì vô tình đẩy mình vào lằn ranh kiệt sức và nguy hiểm.
Trước khi trở thành TTK của LĐBĐ Việt Nam, ông Nguyễn Văn Phú, với tư cách là một bác sĩ, chuyên gia y học thể thao tại Trung tâm Huấn luyện Thể thao Quốc gia, từng nhấn mạnh: “Tập luyện thể thao là cần thiết, nhưng phải dựa trên nền tảng khoa học, phù hợp với thể trạng từng người. Việc kiểm tra sức khỏe định kỳ, lắng nghe cơ thể và tuân thủ nguyên tắc tăng dần khối lượng vận động là yếu tố sống còn để phòng tránh các biến chứng nguy hiểm”.
Tập luyện thể thao là “liều thuốc vàng” cho sức khỏe, nhưng chỉ phát huy tác dụng khi được sử dụng đúng liều lượng.
Đừng để khát khao “khỏe đẹp” biến thành áp lực, khiến cơ thể rơi vào trạng thái kiệt sức, thậm chí đánh đổi bằng tính mạng.
Hãy tập luyện thông minh, khoa học và lắng nghe chính mình – đó mới là con đường bền vững để chinh phục sức khỏe đích thực!
